Τρίτη 14 Ιανουαρίου 2014

Ένα γράμμα


                                                Αγαπητέ φίλε Πέτρο

Χρειάστηκε να περάσουν μερικές μέρες από τη συζήτηση, που κάναμε. Να κατασταλάξουν μέσα μου οι παρατηρήσεις σου, να συνδυαστούν με τις δικές μου προθέσεις και έτσι να καταλήξω σε μερικά –ίσως τελικά– συμπεράσματα. Ένιωθα την ανάγκη όμως να ακούσω μια δεύτερη γνώμη, ειδικά όταν είχα εμπιστοσύνη στην κρίση σου.

Σε αρκετά απ’ αυτά που μου είπες, ναι, έχεις δίκαιο. Άλλα όμως δεν εναρμονίζονται με τις δικές μου προθέσεις, ενώ κάποια είναι πάνω και πέρα από τις προσωπικές μου ικανότητες.

Όλα τα προηγούμενα κείμενα ήταν απλές αφηγήσεις  κάποιων στιγμών της ζωής μου. Είναι μια κατάθεση από αναμνήσεις και γεγονότα. Είναι συγχρόνως εξομολογήσεις, που περιγράφουν την αδιόρατη πορεία των εσωτερικών μου αλλαγών. Γράφτηκαν σε διάφορες χρονικές στιγμές, έτσι χωρίς πρόγραμμα και συγκεκριμένο σχέδιο. Τα κατέγραφα, όπως μου ερχόταν και ένιωθα, βάζοντας μικρά λιθαράκια πάνω σε ένα οικοδόμημα ακαθορίστου σχήματος και απροσδιόριστης χρήσης.

Παρόλα αυτά ισχυρίζομαι –και ίσως αυτό να ακούγεται αρκετά εγωιστικό– ότι μέσα από τον αποσπασματικό σε πρώτη ανάγνωση χαρακτήρα εγώ βλέπω ένα αόρατο νήμα να τα διατρέχει και να τα δένει, αναγνωρίζω έναν κοινό παρονομαστή.

Σου είπα μια στιγμή:

-Δεν είμαι ο συγγραφέας που έχεις στο μυαλό σου. Μακάρι να είχα το φυσικό χάρισμα να ρίξω πάνω στο χαρτί τον ποταμό των λέξεων, των καταστάσεων και των ιδεών που άλλοι μπορούν. Οι δικές μου δυνατότητες έχουν ένα δοσμένο ορίζοντα. Ενώ μέσα μου νοιώθω μια απύθμενη ταραγμένη θάλασσα, από χαρές, λύπες, φοβίες και ομορφιές, όταν  τις σερβίρω στο χαρτί, μου φαίνονται σαν κρύο και ανάλατο φαγητό. Είναι η υποκειμενική ικανότητα γραφής

Μου είπες ότι αυτή η αποσπασματική καταγραφή μερικών προσωπικών συμβάντων θα τα «σκοτώσει» αφού τα ίδια έχουν «ψωμί». Για ν’ αποκτήσουν περιεχόμενο πρέπει να δοθούν σ’ ένα ενιαίο οικοδόμημα με προσχεδιασμένη δομή και αντίστοιχα κατάλληλα υλικά. Δεν ήταν εξαρχής  στις προθέσεις μου να δομήσω ένα μυθιστόρημα. Να προκαθορίσω την πλοκή, τους ανθρώπινους χαρακτήρες που συμπλέκονται και να καταλήξω στο ταιριαστό φινάλε. Πρέπει ακόμα να ομολογήσω ότι δεν θέλω να βρεθώ πάλι στην αφετηρία αυτού του εγχειρήματος.

 Διαβάζοντας κάποιος τα κείμενα λογικά αναρωτιέται, ποια είναι η σχέση τους με την αλήθεια. Στο ερώτημα αυτό δεν υπάρχει μονοσήμαντη απάντηση. Η μνήμη είναι επιλεκτική. Απωθεί τα άσχημα, ωραιοποιεί ασυναίσθητα καταστάσεις, στρογγυλεύει τις γωνίες, απλώνει πάνω τους ένα πέπλο γλυκιάς νοσταλγίας. Το «ιστορικό γίγνεσθαι» δεν είναι πρωτοβάθμια μαθηματική εξίσωση με μία και μόνο μία λύση. Έχει σημασία η οπτική γωνία που τα βλέπεις, η χρονική στιγμή που τα μελετάς, η εσωτερική διάθεση στην οποία βρίσκεσαι. Συνάμα, παίζουν ρόλο οι πολυποίκιλες εξωτερικές αντικειμενικές επιρροές. Με αυτές τις επιφυλάξεις η απάντηση είναι:  

- Ναι! Είναι αληθινά γεγονότα!

Σωστά παρατηρείς ακόμα ότι υπάρχουν μεγάλα κενά χρονικών περιόδων και θεματολογίας και έχεις απόλυτο δίκαιο.

Εδώ  ασχολούμαι κυρίως με δύο ενότητες. Πρώτα με τα παιδικά μου χρόνια, αυτά που σημαδεύουν ανεπιστρεπτί τον άνθρωπο και δεύτερο τη στρατιωτική μου θητεία. Οι άλλες περίοδοι της ζωής μου μόνο αποσπασματικά -προς το παρόν- αναφέρονται. Σου ξεκαθάρισα από την αρχή ότι δεν πρόκειται για αυτοβιογραφία αλλά για μια  αυθαίρετη επιλογή κάποιων προσωπικών περιστατικών.

-Ναι, αλλά πέντε χρόνια της φυλακής δεν έχουν περιστατικά άξια να αναφερθούν;

-Υπάρχουν και μάλιστα πολλά, αλλά οι πρώτες απόπειρες,  βγήκαν μαύρες και θολές. Ίσως πρέπει να περάσει κι άλλος χρόνος να κατακάτσουν τα γεγονότα μέσα μου, να τα δω λίγο ως παρατηρητής και όχι μόνο ως συμμέτοχος.

Η φυλακή, Πέτρο, έχει τα δικά της χαρακτηριστικά που πρέπει να τα λάβεις υπόψη σου. Μέσα σ’ ένα περιορισμένο χώρο ζεις πολύ καιρό μαζί με πολλά άλλα άτομα. Θες δε θες τους συναντάς όλους ή σχεδόν όλους και μάλιστα πολλές φορές την ημέρα. Δεν είναι σαν την ελεύθερη κοινωνία, όπου σ’ ένα χώρο φοράς ένα προσωπείο για λίγες ώρες δείχνοντας μόνο μια πλευρά του εαυτού σου και μετά «δραπετεύεις» αλλού αφήνοντας ελεύθερες άλλες πλευρές του εαυτού σου.

Εδώ στον ίδιο χώρο ζουν και κινούνται πάντα οι ίδιοι άνθρωποι. Οι μέρες γίνονται μήνες, οι μήνες γίνονται χρόνια. Στον καθένα –θέλει δε θέλει– ξεδιπλώνονται τελικά όλες οι πλευρές του χαρακτήρα του. Σαν να περνάει από μια ολόσωμη μαγνητική ακτινογραφία των χαρακτηριστικών του. Η πολλή συνάφεια συνδυασμένη με τη στέρηση πολλών πραγμάτων θολώνουν την κρίση, περιορίζουν τον ορίζοντα της σκέψης, εύκολα τον οδηγούν σε εντάσεις και γκρίνιες. Βέβαια στη πραγματικότητα τα περισσότερα είναι μικρά περιστατικά που ζουν μια μέρα και ίσως την άλλη λησμονούνται.

Όλα αυτά σε μια εποχή, που για αρκετούς έχει κλονιστεί  η απόλυτη πίστη στα αρχικά «κλισέ». Το πρόγραμμα της φυλακής αλλά και η εσωτερική οργάνωση της ζωής των φυλακισμένων δεν ήταν όπως παλαιά. Κανείς δεν είχε τώρα-όπως παλαιότερα- πάνω σου δικαίωμα ζωής και θανάτου. Ούτε από τους ανθρωποφύλακες, ούτε από τους «συντρόφους». Μέσα σ’ όλα αυτά νάσου και τα διάφορα σχίσματα, οι πολυποίκιλες αποχρώσεις, σχίσματα πολιτικά, αλλά όχι μόνο. Αφήνω το θέμα αυτό σε εκκρεμότητα. Ίσως αργότερα πιάσω μερικές ανθρώπινες ιστορίες που θυμάμαι και αξίζουν τον κόπο να μνημονευτούν.

Μου είπες ακόμα, Πέτρο, ότι τα κείμενα έχουν έναν πεσιμισμό, μια ατμόσφαιρα ήττας και κατεδάφισης!

Σε αυτό δε συμφωνώ. Όχι δεν είναι  έτσι! Έγνοια μου κάθε φορά ήταν να προσθέτω μια νότα αισιοδοξίας, ένα παράθυρο ελπίδας και προοπτικής. Αυτό είναι άλλωστε μέσα στη λογική μου.

 Η γενιά μας ήταν τυχερή. Ζήσαμε έντονα γεγονότα, πολλές ιστορικές εξελίξεις. Όμως είχαμε τη σιγουριά της ιδεολογικής πανοπλίας. Ένα γλυκό όνειρο. Ό,τι πιστεύαμε, το πιστεύαμε βαθειά. Με δύναμη, αλτρουϊσμό και ανιδιοτέλεια. Είχαμε τη βεβαιότητα αλλά και την αγνότητα των πρώτων χριστιανών χωρίς κιόλας να έχουμε την προσμονή της μετά θάνατο δικαίωσης.  Σ’ αυτό το όνειρο- γιατί όνειρο ήταν- Πέτρο δώσαμε κόπο, και χρόνο. Υποστήκαμε διώξεις χωρίς να περιμένουμε ανταπόδοση. Άλλωστε τι υπήρχε τότε;

«Ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος».

Η προσφορά είναι περίσσευμα αγάπης, δε ζητάει ανταπόδοση.

Ήταν όμορφη η εποχή γιατί συνδυάστηκε με τα νιάτα μας, που είναι όμορφα έτσι κι αλλιώς. Παρά τις περιπέτειες, παρά τις στερήσεις, εκείνο που μένει είναι τελικά μια γλυκιά γεύση.

Κι όμως ήταν όμορφα!

Όμως να ξεκαθαρίσω κάτι Υπήρχαν προφανώς και οι άσχημες πλευρές, πληθώρα από αρνητικά περιστατικά. Δε θέλω να ωραιοποιήσω τις πραγματικές καταστάσεις. Το χειρότερο όλων ήταν η τελική μας προσγείωση στην πεζή πραγματικότητα. Οι ιδανικές καταστάσεις υπάρχουν μόνο στα βιβλία. Όποιος τις υπόσχεται στη γη είναι αφελής ή απατεώνας. Η μεγάλη ισχύς της θρησκείας και η εξήγηση της παντοδυναμίας της βρίσκεται στο γεγονός ότι έχει μεταφέρει την εκπλήρωση των προσδοκιών του ανθρώπου στην άλλη ζωή.

Ξεκινάω από την αντίληψη πως σε κανέναν δεν επιτρέπεται, να υποτιμάει καταστάσεις που για άλλους είναι η ζωή τους. Θέλω να σέβομαι κάθε άποψη ιδιαίτερα όταν αυτή έχει συνδεθεί με ανυπόκριτη προσφορά κόπων, θυσιών και ανυστερόβουλης προσφοράς. Στα χρόνια, που ζήσαμε δεν υπήρξαν εγχώριοι πόλεμοι, αλλά υπήρξαν πιο ύπουλα διαλυτικά στοιχεία. Ιδεολογικοί κλονισμοί, ερωτήματα, απίθανες διαψεύσεις. Αν μέσα σ’ αυτόν τον ορυμαγδό των γεγονότων τίποτε δεν ταρακούνησε τη δική σου θέση, είναι προσωπικός σου λογαριασμός. Όμως είναι δικαίωμα και στον άλλο να κάνει «ταμείο». Να κάνει μια ενδοσκόπηση και να δει τα πράγματα από την αρχή χωρίς να εθελοτυφλεί.

Πιστεύω πως μόνο αν υποσυνείδητα, για λόγους αυτοάμυνας,  ύψωσες ένα προστατευτικό τείχος γύρω σου, μόνο αν με δική σου πρωτοβουλία έκοψες τους διαδρόμους με τους οποίους οι αισθήσεις και η λογική αναμετρώνται με τα γεγονότα, αν περιχαρακώθηκες αρνούμενος να δεις τις αλλαγές, ε! τότε καλά! Έχεις το δικαίωμα να συνεχίζεις να πορεύεσαι αναλλοίωτος.

Εγώ όμως άλλαξα! Ναι άλλαξα! Το παραδέχομαι!

 Η μεγάλη δυσκολία βρίσκεται στην ανάγκη να εξηγήσεις σε ανθρώπους που αγαπάς και σέβεσαι, σε συντρόφους κοινών αγώνων τις δικές σου αλλαγές. Οι δεσμοί που πλέκονται στα νεανικά χρόνια, μέσα σε συνθήκες κοινών οραμάτων, κοινών αγώνων και περιπετειών δεν μπορούνε με τίποτα να καταργηθούν. Σφυρηλατήθηκαν πάνω στο κορμί σου μια για πάντα.

Θυμάμαι τις νεανικές μας συζητήσεις και τα όνειρά μας για την άγια μέρα, που θα έρθει. Όταν στους δρόμους και τις πλατείες, ειρηνικά, θα σηκώσουμε τα λάβαρα και τα σύμβολα μας, όταν χωρίς κυνηγητά, θα φωνάξουμε τα συνθήματα μας και θα μεθύσουμε με το κρασί της απαγορευμένης ιδεολογίας μας.

Το μόνο που θυμάμαι από την ομιλία μου στο 6ο Πανσπουδαστικό συνέδριο για την νομιμοποίηση του Κ.Κ.Ε. στο υπόγειο θέατρο της Στουρνάρη, είναι τα δάκρυα της προσωπικής μου συγκίνησης.

Ε! λοιπόν, Πέτρο, όταν ήρθε αυτή η ώρα εγώ, με δική μου επιλογή, ήμουν αλλού. Το ίδιο το γεγονός έχει την αυτοτελή τραγικότητά του, αλλά έτσι είναι η ζωή. Σιγά-σιγά διολίσθησα σε άλλες περιοχές σκέψεων με τα αναπόφευκτα πισωγυρίσματα και τις μάταιες αναζητήσεις ενδιάμεσων καταστάσεων.

Τελικά δεν ανήκω πουθενά! Ανήκω στον εαυτό μου. Ακούγεται εγωιστικό, αλλά έτσι είναι. Όμως να το ξεκαθαρίσω. Δε μετανιώνω για τίποτε. Αλίμονο αν όταν ήμουν νέος δεν καιγόμουν από τα ιδανικά που τόσους και τόσους ενέπνευσαν.

 Όμως πρέπει να το παραδεχτούμε. Μέσα στην πανδαισία της ευτυχίας και τον εφησυχασμό του αλάθητου, στενέψαμε τους ορίζοντες της κρίσης μας. Μέσα στην ένταση της καθημερινότητας, την πίεση της βραχυπρόθεσμης καθηκοντολογίας, δεν έμεινε ελεύθερος χρόνος για ήρεμη σκέψη, για ψύχραιμη συνεκτίμηση και τόσων άλλων παραγόντων. Στο φανατισμό δύο είναι οι καταστάσεις: Φίλος ή εχθρός, λευκό ή μαύρο, καλός ή κακός, καυτό ή ψυχρό. Όμως στο φάσμα του λευκού φωτός ανάμεσα στο ερυθρό και το ιώδες υπάρχουν χιλιάδες ενδιάμεσες αποχρώσεις. Άσε, που πέρα από την περιοχή του ορατού υπάρχει ένθεν και εκείθεν μια απέραντη θάλασσα αόρατων, σε πρώτη φάση, άλλων ακτινών. Γιατί λοιπόν εγώ να μείνω προσκολλημένος σε κάτι μονόπλευρο και μονολιθικό;

Σκέφτομαι, αλήθεια, ποια είναι τα χαρακτηριστικά επεισόδια που σε καθορίζουν. Τι είναι η ζωή σου; Μια σειρά από «σημαντικά» ή «ασήμαντα» συμβάντα που λαχαίνουν στην πορεία και που κάποια αφήνουν πάνω σου ορατά και ευδιάκριτα σημάδια ενώ άλλα «ανεπαίσθητους επηρεασμούς» πολλές φορές χωρίς τη συνειδητοποίησή τους. Η συνάθροιση όλων αυτών των πραγμάτων καταγράφεται πάνω στο προκαθορισμένο κυτταρικό DNA σου και αυτά συγκαθορίζουν, αυτό που λέμε προσωπικότητα και χαρακτήρα. Όλα έπαιξαν το ρόλο τους, όλα έβαλαν τις ψιλοβελονιές τους στο προσωπικό σου κέντημα. Προσωπικά πιστεύω ότι χαρακτήρας του καθενός είναι το κυρίαρχο, το καθοριστικό στοιχείο της παρουσίας του πάνω σ’ αυτή τη ζωή. Αντίθετα οι ιδεολογικές δοξασίες, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, η θέση σου μέσα στην παραγωγική διαδικασία παίζουν υποδεέστερο ρόλο.

Σε μένα βέβαια υπάρχουν και τα ιδιαίτερα προσωπικά χαρακτηριστικά που ξεκινάνε από τη μιζέρια και τη στέρηση των παιδικών χρόνων, το συνεχές κυνηγητό για την εξασφάλιση των στοιχειωδών όρων διαβίωσης. Οι συνθήκες αυτές στένεψαν τον ορίζοντα της σκέψης μου, την κάνουν κι αυτή μίζερη, στενόκαρδη και παραπονιάρα. Όλα αυτά πρέπει να συνεκτιμηθούν.

Έμεινα πίσω σε βασικές πλευρές της ζωής. Δεν έμαθα γλώσσες, πέρα από μερικές ημιτελείς ατομικές μου προσπάθειες. Άργησα πολύ να βγω από τα στενά σύνορα της χώρας μας. Ό,τι ήξερα για τον κόσμο ήταν μέσα από βιβλία και αφηγήσεις άλλων. Τα τελευταία είκοσι χρόνια έκανα και κάνω μερικά ταξίδια  προσπαθώντας  να καλύψω αυτό το κενό. Το τραγικότερο όλων είναι πως έχασα το τρένο της τεχνολογίας και τώρα συνειδητοποιώ πόσο μου χρειάζεται και τρέχω ασθμαίνοντας να προφτάσω  ό,τι είναι δυνατόν. Όπως βλέπεις, Πέτρο, με αφορμή τη συζήτησή μας «άπλωσα τραχανά» βγάζοντας τα εσώψυχά μου.

Μπορώ πια να αναπληρώσω αυτά τα κενά; Δεν ξέρω! Δεν μ’ έπιασε πάντως κανένας πανικός. Τώρα που υπάρχει, για τα δικά μου μέτρα, μια σχετική άνεση, τώρα που έχω επιτέλους  ελεύθερο χρόνο, θα κοιτάξω να ζήσω μερικά πράγματα, να προλάβω κάποια από τα «χρεωστούμενα».

 Όμως, ο άνθρωπος- θέλει δε θέλει- σφραγίζεται στα νεότερα του χρόνια. Δε γίνεται ξαφνικά ν’ αλλάξει εντελώς. Αν το επιχειρήσει κάποιος, φαντάζομαι, σύντομα θα φάει τα μούτρα του.

 Θα κάνω μια ευχή: Δε θέλω πολλά. Λίγα ακόμα χρόνια όρθιος και υγιής, με το μυαλό να λειτουργεί όσο μπορεί. Είναι κοινοτυπία να πω ότι στη ζωή υπάρχει μια ανισορροπία: Όταν μπορείς δεν έχεις τα μέσα κι όταν τα αποκτάς δεν μπορείς. Θα είχε νοστιμιά όμως η ζωή, αν όλα γίνονταν ανάποδα;

Ίσως να στεναχώρησα φίλους με αυτά που προηγουμένως είπα. Θέλω όμως να τους καθησυχάσω με την εξής  διαβεβαίωση.

 Ελπίζω πως διατηρώ μέσα μου αναλλοίωτα τα βασικά αφετηριακά χαρακτηριστικά: Την αγάπη στον άνθρωπο, την κοινωνική ευαισθησία, την αγάπη για τον τόπο που γεννήθηκα και μεγάλωσα, την έγνοια για τον αδικημένο και τον ανυπεράσπιστο, το σεβασμό στο περιβάλλον, την δυνατότητα επιλογής. Αγαπώ τις μεγάλες ιδέες της ελευθερίας της δικαιοσύνης και της ανεκτικότητας.

 Νιώθω πλούσια αισθήματα. Ανοίγει η καρδούλα μου όταν βλέπω μπρος μου τη νέα ζωή. Χαίρομαι σε κάθε επιτυχία της χώρας μου σ’ όποιον τομέα αυτό γίνεται, σε κάθε διεθνή διάκριση συμπατριώτη μας στο εξωτερικό. Είμαι πεπεισμένος ότι πάμε για μια καλύτερη ζωή στο μέλλον. Είμαι αισιόδοξος ότι τα παιδιά και τα εγγόνια μας θα ζήσουν σε μια καλύτερη από τη δική μας κοινωνία. Αδιέξοδα δεν υπάρχουν κι αν εμφανίζονται προσωρινά μπροστά μου δε μ’ αρέσουν. Η ζωή είναι δυνατή και συνεχίζει την πορεία της. Εμείς, οι παλαιοί, βλέπουμε τη θετική πρόοδο που έχει συντελεστεί στη χώρα μας. Ας μην αυτοϋποβαλλόμαστε από τα δελτία καταστροφής που μας βομβαρδίζουν καθημερινά τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Η γκρίνια, που υπάρχει γύρω μας, είναι τουλάχιστον υπερβολική. Το πολύ να δημιουργεί κάποιες καθυστερήσεις. Η ιστορία θα προχωράει απτόητη παρά τη μάταιη προσπάθεια ορισμένων να τη σταματήσουν.

 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου