19ος – αρχές 20ού αιώνα)
Στις αρχές του 19ου αιώνα η νέα πόλη της Σπάρτης αντιμετώπιζε πολλά προβλήματα κατά τη συγκρότησή της. Ανάμεσα σ΄ αυτά ήταν και η οργάνωση της εκπαίδευσης των νέων. Ήδη τον Ιούνιο του 1833 η «συνέλευση των Σπαρτιατών» ενέκρινε πρόταση σύμφωνα με την οποία ο νομάρχης θα συγκροτούσε επιτροπή αρμόδια για την αντιμετώπιση των αναγκών της Σπάρτης, ανάμεσα στις οποίες ήταν η φροντίδα για ανέγερση ναών και σχολείων. Η επιτροπή κινήθηκε στον τομέα καθορισμού χρηματικής συνεισφοράς των κατοίκων και προσφυγής στις Αρχές για πρόσθετους πόρους.
Στην αρχή ιδρύθηκε από τον Κων. Γκίκα ένα αλληλοδιδακτικό σχολείο, όπου φοιτούσαν 40 μαθητές με «μίαν πολλά μετρίαν αντιπληρωμήν», το οποίο όμως λειτούργησε μόνο μέχρι το τέλος του Σεπτεμβρίου, οπότε ο δάσκαλος έφυγε λόγω οικονομικών δυσχερειών.
Εν τω μεταξύ, με την άνοδο του Όθωνα Α΄ στον θρόνο της Ελλάδας, δημιουργήθηκε από τους Βαυαρούς το νέο εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο ήταν στην ουσία συνδυασμός του γαλλικού και του βαυαρικού εκπαιδευτικού συστήματος. Ήταν οργανωμένο σε τρεις βαθμίδες και παρέμεινε σε γενικές γραμμές το ίδιο από το 1833 έως το 1929, που έγινε η πρώτη ολοκληρωμένη μεταρρύθμιση στη νεοελληνική εκπαίδευση. Οι βαθμίδες ήταν: Α) η Στοιχειώδης Εκπαίδευση, δηλαδή το επτατάξιο ή εξατάξιο ή τετρατάξιο δημοτικό σχολείο, στο οποίο τα παιδιά φοιτούσαν από την ηλικία των 5-6 χρόνων, Β) η Μέση Εκπαίδευση σε δύο κύκλους: α. το τριτάξιο ελληνικό σχολείο, το σχολαρχείο δηλαδή και β. το τετρατάξιο γυμνάσιο, στο οποίο εισάγονταν με εξετάσεις οι απόφοιτοι του ελληνικού σχολείου και Γ) η Ανώτατη Εκπαίδευση, δηλαδή το Πανεπιστήμιο Αθηνών, με τέσσερις σχολές, διάρκειας τριών ή τεσσάρων χρόνων, στο οποίο εισάγονταν ελεύθερα οι απόφοιτοι του γυμνασίου και από το οποίο εξέρχονταν με εξετάσεις. Το 1837 το Πανεπιστήμιο περιλάμβανε τις σχολές της Θεολογίας, των Νομικών Επιστημών, της Ιατρικής, της Φιλοσοφίας και άλλης Εγκυκλίου Παιδείας.
Το 1929 (με τους νόμους 4373/13.8.1929 και 4397/16.8.1929) οι μεταβολές στο πνεύμα του εκπαιδευτικού συστήματος εκφράστηκαν και στα εξωτερικά χαρακτηριστικά του, δηλαδή οργανώθηκε υποχρεωτικό εξάχρονο μικτό δημοτικό, εξάχρονο γυμνάσιο, νυχτερινά δημοτικά σχολεία για όσους ήταν μεγαλύτεροι από τη φυσιολογική ηλικία εγγραφής κ.λ.π..
Ο μαθητικός πληθυσμός της Σπάρτης προσαρμόστηκε σε αυτές τις εκπαιδευτικές αλλαγές, όπως και στις επόμενες, που ήταν συνδεδεμένες με τις κοινωνικο-πολιτικές καταστάσεις (δικτατορία 4ης Αυγούστου 1936, πόλεμος, Κατοχή, εμφύλιος), οι οποίες όμως τελικά άφησαν τα εκπαιδευτικά πράγματα εκεί που ήταν πριν το 1929.
Στη διάρκεια, πάντως, του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα στη Σπάρτη γινόταν συνεχής προσπάθεια για ενισχυμένη δημόσια εκπαίδευση. Το πρώτο σχολείο που συστάθηκε ήταν το πρώτο δημοτικό σχολείο, αφού πρώτα -πρώτα οργανώθηκε η δημοτική εκπαίδευση το 1834 (με το νόμο της 6/18.2.1834 «περί δημοτικών σχολείων» (ΦΕΚ 11/3.3.1834)).
Η φοίτηση στη στοιχειώδη εκπαίδευση, την εποχή εκείνη, ήταν υποχρεωτική και οι γονείς έδιναν ένα μικρό, συμβολικό ποσό μηνιαίας εισφοράς, 10-15 λεπτά το μήνα.
Τα σχολεία των κοριτσιών έπρεπε να είναι χωριστά από των αγοριών, όπου αυτό ήταν δυνατό. Το δημοτικό σχολείο των θηλέων στη Σπάρτη λειτουργούσε τουλάχιστον από το 1865.
Το Πρώτο δημοτικό σχολείο Σπάρτης πάντως στεγαζόταν κατά καιρούς σε διάφορα κτίρια μέσα στην πόλη και απέκτησε δικό του κτίριο 150 χρόνια μετά τη σύστασή του, μετά από πολύ μεγάλο αγώνα δασκάλων, γονέων και κηδεμόνων.
Στις 31.10.1984 «το σχολείο στεγάσθηκε σε νεόδμητο διδακτήριο που ανήγειρε το Κράτος στη γωνία των οδών Πλατανιστά και Βρασίδα». Ένα από τα προηγούμενα μισθωμένα κτίρια που στέγαζε κάποιες από τις τάξεις του δημοτικού σχολείου υπήρχε μέχρι περίπου τα τέλη της δεκαετίας του ΄80.
Τα οικονομικά προβλήματα που προέκυπταν από την ίδρυση και τη συντήρηση των σχολείων πάντως ήταν πολλά. Ο ουσιώδης λόγος της κακοδαιμονίας της δημοτικής εκπαίδευσης φαίνεται πως ήταν η μισθοδοσία των δημοδιδασκάλων από τους δήμους.
Γι΄ αυτό και περισσότερα σχολεία άρχισαν να λειτουργούν καλύτερα από το 1857, όταν το Κράτος ανέλαβε την προκαταβολή των μισθών των δημοδιδασκάλων. Από το 1920, πάντως (με το νόμο 2125) το Κράτος ανέλαβε εξ ολοκλήρου τις δαπάνες της στοιχειώδους εκπαίδευσης.
Στη δεκαετία του 1870, λόγω του υπερδιπλασιασμού του πληθυσμού της Σπάρτης δημιουργήθηκε ένα δεύτερο δημοτικό σχολείο. Έτσι το 1879 είχε ήδη ιδρυθεί το Β΄ δημοτικό σχολείο Σπάρτης και υπήρχε σχέδιο και για τρίτο δημοτικό σχολείο, πράγμα που σε πολλούς φαινόταν υπερβολικό. Και αυτό γιατί, παρά την όποια αύξηση του πληθυσμού, φαίνεται πως είχε προκύψει ανταγωνισμός ανάμεσα στα δύο σχολεία σχετικά με την προσέλκυση μαθητών. Η εφημερίδα Πελοποννησιακός Αστήρ (336/15.11.1879) αναφέρει: «Σφάλλει καθ΄ ημάς η συνάδελφος Ηώς πρεσβεύουσα, ότι συμφέρει εις την σπουδάζουσαν νεολαίαν η προσθήκη και ετ έρας δημοτικής σχολής εις τας υπάρχουσας ήδη δύω τοιαύτας εν τη νεαρά πόλει μας. Άς αναλογισθή η ειρημένη συνάδελφος οποίους πολύτιμους καρπούς απέφερεν η πρώτη ενταύθα δημοτική σχολή υπό την πατρικήν διεύθυνσιν του διακεκριμένου δημοδιδασκάλου κ. Γ. Τερζάκη, ας ενθυμηθή τα πολυειδή σκάνδαλα όσα κατόπιν προυκάλεσεν η σύστασις και δευτέρας σχολής, ιδίως δε τα ανοίκεια μέσα, δι ών δημοδιδάσκαλοι τινές εναγωνίως επειρώντο ν΄αποσπώσιν εκ της σχολής του κ. Τερζάκη τους μαθητεύοντας παίδας και την εντεύθεν προκύψασαν αταξίαν εις την διδασκαλίαν και σύγχισιν και είμεθα βέβαιοι ότι θέλει μάλλον συμμερισθή την γνώμην καθ΄ήν είναι προτιμώτερον να καταργηθή νυν η παρ΄ημίν δευτέρα δημοτική σχολή ή προστεθή και Τρίτη οπότε βεβαίως αντί να βλέπομεν μαθητάς σεβομένους τους δασκάλους και ευπειθείς προς αυτούς, θα βλέπωμεν εκ τουναντίον διδασκάλους, κολακεύοντας τους μαθητάς και ευπειθώς προς αυτούς φερομένους ίνα μη λειποτακτώσιν εκ της Σχολής των».
Πάντως τα παράπονα που εκφράζει η εφημερίδα Πελοποννησιακός Αστήρ (354/7.6.1880) δείχνουν πως το Β΄ δημοτικό σχολείο «στερείται ου μόνον πινάκων και των απαραιτήτως χρειωδών προς διδασκαλίαν των παίδων αλλά και αυτών των θρανίων δια την έλλειψιν των οποίων οι μαθηταί χαμαί κυλιόμενοι παιδαγωγούνται δήθεν».
Το διασωθέν Αρχείο, Μαθητολόγια και Γενικοί Έλεγχοι, του σχολείου αυτού της περιόδου 1901-1937 φυλάσσεται στην υπηρεσία των Γ.Α.Κ.-Αρχείων Ν. Λακωνίας, όπως και της περιόδου 1970- 1983.
Δικό του κτίριο πάντως το σχολείο αυτό απέκτησε επίσης πολύ αργότερα, πάνω από 50 χρόνια μετά την ίδρυσή του, νωρίτερα όμως σε σχέση με το πρώτο δημοτικό, στα μέσα της δεκαετίας του ΄30. Το κτίριο αυτό είναι το παλαιότερο από τα δημοτικά σχολεία της Σπάρτης, αλλά δυστυχώς αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα, τα οποία θα ακούσετε από τον Κο Γιαξόγλου.
Το 1883 θα πρέπει να δημιουργήθηκε και το Β΄ σχολείο των θηλέων, αφού πολύ αργότερα, μόλις το 1929, καθιερώθηκε γενικώς η συμφοίτηση και ορίστηκαν ως μικτά όλα τα σχολεία της στοιχειώδους εκπαίδευσης.
Από το 1929 τα δύο ήδη υπάρχοντα δημοτικά σχολεία μετατράπηκαν στα 1ο και 2ο αντίστοιχα υποχρεωτικά μικτά δημοτικά σχολεία, και το «Πλήρες δημοτικό Σχολείον των Θηλέων» μετατράπηκε στο 3ο δημοτικό σχολείο (ΦΕΚ 441/23.12.1929), που λειτούργησε από το 1930.
Τον Οκτώβρη του 1955 άρχισε να λειτουργεί και Νυκτερινό δημοτικό σχολείο, ενώ τη δεκαετία του ’60 λειτούργησε και το 4ο δημοτικό σχολείο (ΦΕΚ 142/13.7.1959). Τέλος, την περίοδο 1979-1983 λειτούργησε το σχολείο των εργατικών κατοικιών και το 1983 ιδρύθηκε το 5ο δημοτικό σχολείο Σπάρτης, αφού μέσα σε ένα αιώνα τετραπλασιάστηκε ο πληθυσμός της πόλης.
Την ίδια περίοδο με την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, οργανώθηκε και η μέση εκπαίδευση στη Σπάρτη.
Ανάμεσα στα πρώτα ελληνικά σχολεία που ιδρύθηκαν στο ελληνικό κράτος ήταν και το Α΄ ελληνικό σχολείο Σπάρτης, που ιδρύθηκε τον Απρίλη του 1835 μαζί με άλλα εννέα σε όλη τη χώρα. Για το ελληνικό σχολείο της Σπάρτης προβλεπόταν η δημιουργία 2 τάξεων και ο διορισμός δύο ελληνοδιδασκάλων. Διορίστηκαν ο Δανιήλ Γεωργόπουλος, ως σχολάρχης, και ο Πάριος Πέτρος Εφραιμίδης, ως ελληνοδιδάσκαλος. Το σχολείο προοριζόταν αποκλειστικά και μόνο για αγόρια, σύμφωνα και με το σχετικό διάταγμα ("Περί του κανονισμού των Ελληνικών Σχολείων και Γυμνασίων" ) του 1837.
Περίπου τριάντα χρόνια μετά το ελληνικό σχολείο, το 1862, ιδρύθηκε, το τετρατάξιο γυμνάσιο αρρένων Σπάρτης, του οποίου πρόσφατα γιορτάσαμε τα 150 χρόνια λειτουργίας του.
Η ιστορία του ακολούθησε την εξέλιξη της «εκπληκτικής» ιστορίας του εκπαιδευτικού συστήματος στην Ελλάδα. Τετρατάξιο γυμνάσιο στην αρχή, μέχρι το 1929, εξατάξιο γυμνάσιο κατόπιν, οκτατάξιο γυμνάσιο από το 1937, και 6/ταξιο νέου τύπου από το 1939, 3/ταξιο γυμνάσιο από το 1964 ως το 1967 και ξανά 6/ταξιο από το 1967 έως το 1976, που ξαναέγινε 3/ταξιο γυμνάσιο. Τα συμπεράσματα δικά σας.
Τα Εγκαίνια, πάντως, του Γυμνασίου Αρρένων Σπάρτης έγιναν την Κυριακή 28 Οκτωβρίου του 1862. Το σχολείο προφανώς στεγαζόταν σε μισθωμένο κτίριο. Από την επόμενη κιόλας ημέρα (29/10/1862) άρχισαν οι εγγραφές των μαθητών. Τα μαθήματα ξεκίνησαν λίγο αργότερα. Το Αρχείο του Γυμνασίου Σπάρτης σώζεται από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του, το 1862.
Το Γυμνάσιο Αρρένων αφού στεγάστηκε ακόμη και στην τότε απέναντι επαγγελματική σχολή απέκτησε το δικό του κτίριο στα μέσα ακριβώς της δεκαετίας του ’30, σε οικόπεδο προερχόμενο από δωρεά «του εν Αμερική Συλλόγου των Λακεδαιμονίων», με δαπάνες του Κράτους και του Δήμου Σπαρτιατών.
Τα πρώτα χρόνια οι ελληνοδιδάσκαλοι των ελληνικών σχολείων έπρεπε να είναι απόφοιτοι γυμνασίου. Μετά την ίδρυση του πανεπιστημίου, το 1837, οι ελληνοδιδάσκαλοι και οι καθηγητές των γυμνασίων έπρεπε να έχουν τελειώσει το πανεπιστήμιο. Ο διορισμός των ελληνοδιδασκάλων και καθηγητών γινόταν κατόπιν προτάσεων από τη Γραμματεία των Εκκλησιαστικών, "αλλ’ ουδείς υποψήφιος προτείνεται όταν υπάρχουν αμφιβολίαι περί των ηθών και της θρησκευτικότητος αυτού".
Οι καθηγητές που εργάστηκαν το πρώτο έτος στο καινούργιο σχολείο της Σπάρτης ήταν πραγματικά επιλεγμένοι, λόγω της εξαιρετικής μόρφωσής τους. Τα Βιογραφικά τους είναι εντυπωσιακά για την εποχή εκείνη. Για παράδειγμα :
• Ο Βασίλειος Βοζίκης προβιβάστηκε από καθηγητής του Γυμνασίου Τριπόλεως σε Γυμνασιάρχη Γυμνασίου Σπάρτης με μισθό 350 δρχ. μηνιαίως. Ο Βοζίκης γεννήθηκε στο Χρυσοβίτσι Μαντίνειας το 1823. Σπούδασε στη Φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Γνώριζε Λατινικά και Γαλλικά. Για πρώτη φορά διορίστηκε στη Λαμία το 1855. Συνέγραψε ιστορικό και κριτικό υπόμνημα. Το 1878 τιμήθηκε με τον Αργυρό Σταυρό του Σωτήρος. Δίδασκε Θουκυδίδη, Δημοσθένη και άλλα Αρχαία Κείμενα. Ο Βοζίκης είχε μαζί του και τον Νικ. Κ. Βοζίκη από τη Μεγαλόπολη (πατέρας γεωργός) που φοιτούσε στο Γυμνάσιο, ίσως συγγενής του.
• Ο καθηγητής Α.Ι.Αντωνιάδης διορίστηκε στη Σπάρτη από την Πάτρα, με μηνιαίο μισθό 250 δρχ. Καταγόταν από την Κρήτη. Γεννήθηκε στον Πειραιά. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Γνώριζε Γαλλικά, Γερμανικά, Αγγλικά, Ιταλικά. Είχε γράψει βιβλία και συγγράμματα. Τελικά όμως δεν υπηρέτησε. Αντικαταστάθηκε από τον Γ. Καμαριώτη, ο οποίος μετατέθηκε εκεί από το Γυμνάσιο Τριπόλεως. Ο Γ. Καμαριώτης γεννήθηκε στην Τρίπολη το 1825. Σπούδασε στο Εθνικό Πανεπιστήμιο. Γνώριζε Γαλλικά και Λατινικά. Διορίστηκε για πρώτη φορά το 1846 στο Ναύπλιο. Ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στη Σπάρτη και το 1871 η μετάθεση του από το Γυμνάσιο Σπάρτης έφερε λύπη στη Σπάρτη. Δίδασκε Δημοσθένη και Ιστορία.
• Ο καθηγητής Α. Καππώτας μετατέθηκε από την Πάτρα. Γεννήθηκε στην Τρίπολη το 1825. Σπούδασε στην Αθήνα, στη Λειψία, στο Βερολίνο, στην Ερλάγγη, στο Παρίσι. Γνώριζε Λατινικά, Γερμανικά, Γαλλικά, Ιταλικά, Αγγλικά και Εβραϊκά. Το 1858 διορίστηκε στη Λαμία. Είχε αξιόλογο συγγραφικό έργο. Δίδασκε κυρίως Λατινικά.
• Ο καθηγητής Γαλλικών Δημ. Αντωνιάδης μετατέθηκε από το Γυμνάσιο Καλαμών.
• Ο διδάσκαλος ιχνογραφίας Ιω. Φραντζεσκάκης μετατέθηκε από το Γυμνάσιο Χαλκίδας. Γεννήθηκε στην Αρεόπολη το 1838. Σπούδασε στο Βασιλικό Πολυτεχνείο Αθηνών. Για πρώτη φορά διορίστηκε στο Γυμνάσιο Χαλκίδας.
• Ο Καθηγητής Α. Μητσάκης διορίστηκε με μηνιαίο μισθό 250 δρχ., αλλά δεν παρουσιάστηκε. Στη θέση του μετατέθηκε ο σχολάρχης Τριπόλεως Αθ. Σκάγιαννης, ως αναπληρωτής με μηνιαίο μισθό 240 δρχ., που αργότερα όταν πήρε βαθμό καθηγητού έγιναν 250 δρχ. Ο Αθ. Σκάγιαννης γεννήθηκε στην Τρίπολη το 1818. Φοίτησε στο γυμνάσιο Ναυπλίου και στο Εθνικό Πανεπιστήμιο. Γνώριζε Γαλλικά και Λατινικά. Το 1846 διορίστηκε πρώτη φορά στην Τρίπολη. Το 1878 τιμήθηκε με τον Αργυρό Σταυρό του Σωτήρος. Δίδασκε Ιστορία και Ξενοφώντα. Και
• Ο Καθηγητής Α. Φατσέας μετατέθηκε από το Γυμνάσιο της Τρίπολης. Γεννήθηκε στα Κύθηρα το 1823. Φοίτησε στο Λύκειο Κυθήρων και στην Ακαδημία της Κέρκυρας. Σπούδασε στο Εθνικό Πανεπιστήμιο. Το 1851 διορίστηκε πρώτη φορά στην Τρίπολη. Συνέγραψε και εξέδωσε βιβλία. Δίδασκε Μαθηματικά, Γεωμετρία και Άλγεβρα.
Οι πρώτες πέντε πράξεις των Καθηγητών του Γυμνασίου δυστυχώς έχουν χαθεί. Τα Πρακτικά σώζονται από την 6η πράξη και ύστερα. Οι περισσότερες πράξεις πάντως έχουν να κάνουν με την οργάνωση του νεοσύστατου Γυμνασίου Αρρένων (Πρόγραμμα μαθημάτων, χειμερινές εξετάσεις, πρόοδος παιδιών αποτελέσματα, παρουσία καθηγητών στις συνεδριάσεις-συσκέψεις).
Τα στοιχεία των μαθητών και η περαιτέρω μορφωτική τους πορεία δείχνει τη διάθεση των Λακώνων για σπουδές, επαγγελματική αποκατάσταση και προτίμηση στο επάγγελμα του καθηγητή, ενώ προέκυψαν και πολλοί δικηγόροι και γιατροί.
Η εγγραφή των μαθητών στο ελληνικό σχολείο στοίχιζε 3 δραχμές και στο γυμνάσιο 5 δραχμές. Επίσης 1 και 3 δραχμές αντίστοιχα πλήρωναν οι μαθητές για το αποδεικτικό "αποπερατώσεως των μαθημάτων". Τα χρήματα αυτά δίνονταν ως “προικοδότησις” στο ταμείο συντάξεων δασκάλων και καθηγητών. Τα τέλη αυτά ίσχυσαν έως το 1887, οπότε, επί κυβερνήσεως Χ. Τρικούπη, τροποποιήθηκαν ενώ λίγο αργότερα, το 1892, επιβλήθηκαν τα πρώτα σημαντικά τέλη στη μέση εκπαίδευση.
Το γεγονός της επιβολής υψηλών τελών στα σχολεία της μέσης εκπαίδευσης σχολιάσθηκε ιδιαίτερα στον τοπικό τύπο της Σπάρτης: "Ευτυχώς καίτοι ο φόρος των εκπαιδευτικών τελών είναι βαρύς ο αριθμός των εγγραφηθησομένων προμηνύεται εφέτος μείζων" (Εφημ. Ηώς, 358/3.9.1894). Αξίζει να σημειωθεί ότι μόνον η εγγραφή και το ενδεικτικό για το ελληνικό σχολείο, σύμφωνα με τα νέα μέτρα, απαιτούσαν δαπάνη ίση περίπου με μισό μισθό ενός δασκάλου. Τα τέλη αυτά κατάργησε μετά το 1895 η κυβέρνηση του Θ. Δηλιγιάννη. Αργότερα κατά καιρούς εισπράττονταν μικρά εκπαιδευτικά τέλη, όπως το 1928-1929.
Εν τω μεταξύ, το 1881, ιδρύθηκε και το Β΄ πλήρες ελληνικό σχολείο Σπάρτης, το οποίο σύμφωνα με το μαθητολόγιό του λειτούργησε από το 1882.
Οι πρώτες μαθήτριες (κυρίως γόνοι αστικών στρωμάτων) εμφανίστηκαν δειλά-δειλά στη μέση εκπαίδευση, στη Σπάρτη, μετά το 1905.
Στην Αθήνα είχαν αρχίσει, ήδη από το 1877, διεργασίες για την προώθηση ισότιμων ευκαιριών για μαθητές και μαθήτριες, καθώς η Πολιτεία είχε αρχίσει να πείθεται γι’ αυτό. Αξίζει να αναφέρουμε ότι το πρώτο κορίτσι γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο το 1890.
Οι μόνες θετικές προσπάθειες, που αφορούσαν την ισοτιμία στην εκπαίδευση έγιναν στις αρχές του 20ού αιώνα επί κυβερνήσεως Ελ. Βενιζέλου (1913 και 1914). Το 1917 ιδρύθηκαν τα πρώτα ελληνικά σχολεία και γυμνάσια θηλέων ή αργότερα αστικά σχολεία θηλέων. Στη Σπάρτη στοιχεία για το ελληνικό σχολείο θηλέων σώζονται από το 1925.
Με τις αλλαγές της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1929, που επέφερε τη κατάργηση των ελληνικών σχολείων και τη θεσμοθέτηση των εξαταξίων γυμνασίων, οι νεαρές Σπαρτιάτισσες φοιτούσαν πλέον στο εξατάξιο γυμνάσιο αρρένων μαζί με τα αγόρια.
Αργότερα, μετά τον πόλεμο, στα μέσα του αιώνα, και στο πλαίσιο της τότε εκπαιδευτικής πολιτικής ιδρύθηκε το τριτάξιο αστικό σχολείο εμπορικής κατεύθυνσης Σπάρτης, το οποίο μετατράπηκε το 1949 σε πρακτική 4/τάξια Εμπορική Σχολή, το 1953 σε 6/τάξια και το 1959 σε 6/τάξιο οικονομικό γυμνάσιο.
Όλες αυτές οι σχολικές μονάδες στεγάστηκαν στην Ιστορική «Επαγγελματική Σχολή Σπάρτης Ιωάννη και Αικατερίνης Γρηγορίου», η οποία κτίστηκε στις αρχές το 20ού αιώνα με δαπάνες του ζεύγους Γρηγορίου με σκοπό αρχικά τη στέγαση αμιγώς Επαγγελματικής σχολής, επιθυμία που δεν πραγματοποιήθηκε ουσιαστικά ποτέ.
Πράγματι το όμορφο αυτό οίκημα στέγασε κατά καιρούς (είτε με ενοίκιο, είτε δωρεάν) το μεγαλύτερο μέρος του μαθητικού πληθυσμού της μέσης εκπαίδευσης της πόλης, όπως το γυμνάσιο αρρένων μέχρι την απόκτηση δικού του κτηρίου, το 1935, το ελληνικό σχολείο θηλέων (μέχρι την κατάργησή του το 1930), τότε για τις ανάγκες του σχολείου αυτού έγιναν και τα αποχωρητήρια το 1927, το γυμνάσιο θηλέων (στο οποίο τελικά παραχωρήθηκε από το «κληροδότημα» το 1942), τη δημόσια Εμπορική Σχολή Σπάρτης (1949-1959), το οικονομικό γυμνάσιο (1959-1967), αλλά και το μονοτάξιο Διδασκαλείο της Σπάρτης (1924-1929), το πρώτο δηλαδή ίδρυμα τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στη Σπάρτη.
Το Ίδρυμα αυτό δημιουργήθηκε το 1924 μαζί με της Μυτιλήνης, αφού είχε προηγηθεί η ψήφιση του νομοσχεδίου για τα μονοτάξια διδασκαλεία (ΦΕΚ Γ 228/14.9.1923). Ο Επαμ. Καφεντζής, μαθητής του διδασκαλείου το σχολικό έτος 1925-26, αναφέρει σε σχετικό άρθρο του στο περιοδικό Λακωνικά του 1986: «Την τοποθέτηση αυτή (του Διδασκαλείου στη Σπάρτη) έκαμε ο τότε υπουργός της Παιδείας Ιωάννης Σπ. Λυμπερόπουλος, που είχε γεννηθεί στη Σπάρτη στα 1879». Στο μονοτάξιο διδασκαλείο Σπάρτης εκπαιδεύονταν απόφοιτοι γυμνασίου για ένα χρόνο, οι οποίοι στη συνέχεια διορίζονταν ως διδάσκαλοι. Στο μονοτάξιο διδασκαλείο αυτό Διευθυντής ήταν τον πρώτο χρόνο ο Κλ. Κουμανταράκης και τα υπόλοιπα χρόνια ο Μιχαήλ Μιχαλόπουλος. Μετά από πέντε χρόνια συνεχούς προσφοράς το Διδασκαλείο καταργήθηκε
Δυστυχώς το σπάνιο αυτό οίκημα-πραγματικό κόσμημα για την πόλη της Σπάρτης- παραχωρήθηκε στον Ο.Σ.Κ. την περίοδο 1965-1968 και τελικά κατεδαφίστηκε κατά την περίοδο της επταετίας και στη θέση του κτίστηκε το νέο γυμνάσιο θηλέων που αργότερα μετατράπηκε σε 2ο γυμνάσιο και 2ο λύκειο.
Θα πρέπει όμως να αναφερθεί ότι πλήθος δασκάλων που εκπαιδεύτηκαν στο Μονοτάξιο Διδασκαλείο Σπάρτης υπηρέτησαν και στα σχολεία της Λακωνίας, προσφέροντας τις υπηρεσίες τους στα σχολεία και τους νέους.
ΠΕΠΥ ΓΑΒΑΛΑ, Προϊστ. Γ.Α.Κ. - Αρχείων Ν.Λακωνίας
Στις αρχές του 19ου αιώνα η νέα πόλη της Σπάρτης αντιμετώπιζε πολλά προβλήματα κατά τη συγκρότησή της. Ανάμεσα σ΄ αυτά ήταν και η οργάνωση της εκπαίδευσης των νέων. Ήδη τον Ιούνιο του 1833 η «συνέλευση των Σπαρτιατών» ενέκρινε πρόταση σύμφωνα με την οποία ο νομάρχης θα συγκροτούσε επιτροπή αρμόδια για την αντιμετώπιση των αναγκών της Σπάρτης, ανάμεσα στις οποίες ήταν η φροντίδα για ανέγερση ναών και σχολείων. Η επιτροπή κινήθηκε στον τομέα καθορισμού χρηματικής συνεισφοράς των κατοίκων και προσφυγής στις Αρχές για πρόσθετους πόρους.
Στην αρχή ιδρύθηκε από τον Κων. Γκίκα ένα αλληλοδιδακτικό σχολείο, όπου φοιτούσαν 40 μαθητές με «μίαν πολλά μετρίαν αντιπληρωμήν», το οποίο όμως λειτούργησε μόνο μέχρι το τέλος του Σεπτεμβρίου, οπότε ο δάσκαλος έφυγε λόγω οικονομικών δυσχερειών.
Εν τω μεταξύ, με την άνοδο του Όθωνα Α΄ στον θρόνο της Ελλάδας, δημιουργήθηκε από τους Βαυαρούς το νέο εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο ήταν στην ουσία συνδυασμός του γαλλικού και του βαυαρικού εκπαιδευτικού συστήματος. Ήταν οργανωμένο σε τρεις βαθμίδες και παρέμεινε σε γενικές γραμμές το ίδιο από το 1833 έως το 1929, που έγινε η πρώτη ολοκληρωμένη μεταρρύθμιση στη νεοελληνική εκπαίδευση. Οι βαθμίδες ήταν: Α) η Στοιχειώδης Εκπαίδευση, δηλαδή το επτατάξιο ή εξατάξιο ή τετρατάξιο δημοτικό σχολείο, στο οποίο τα παιδιά φοιτούσαν από την ηλικία των 5-6 χρόνων, Β) η Μέση Εκπαίδευση σε δύο κύκλους: α. το τριτάξιο ελληνικό σχολείο, το σχολαρχείο δηλαδή και β. το τετρατάξιο γυμνάσιο, στο οποίο εισάγονταν με εξετάσεις οι απόφοιτοι του ελληνικού σχολείου και Γ) η Ανώτατη Εκπαίδευση, δηλαδή το Πανεπιστήμιο Αθηνών, με τέσσερις σχολές, διάρκειας τριών ή τεσσάρων χρόνων, στο οποίο εισάγονταν ελεύθερα οι απόφοιτοι του γυμνασίου και από το οποίο εξέρχονταν με εξετάσεις. Το 1837 το Πανεπιστήμιο περιλάμβανε τις σχολές της Θεολογίας, των Νομικών Επιστημών, της Ιατρικής, της Φιλοσοφίας και άλλης Εγκυκλίου Παιδείας.
Το 1929 (με τους νόμους 4373/13.8.1929 και 4397/16.8.1929) οι μεταβολές στο πνεύμα του εκπαιδευτικού συστήματος εκφράστηκαν και στα εξωτερικά χαρακτηριστικά του, δηλαδή οργανώθηκε υποχρεωτικό εξάχρονο μικτό δημοτικό, εξάχρονο γυμνάσιο, νυχτερινά δημοτικά σχολεία για όσους ήταν μεγαλύτεροι από τη φυσιολογική ηλικία εγγραφής κ.λ.π..
Ο μαθητικός πληθυσμός της Σπάρτης προσαρμόστηκε σε αυτές τις εκπαιδευτικές αλλαγές, όπως και στις επόμενες, που ήταν συνδεδεμένες με τις κοινωνικο-πολιτικές καταστάσεις (δικτατορία 4ης Αυγούστου 1936, πόλεμος, Κατοχή, εμφύλιος), οι οποίες όμως τελικά άφησαν τα εκπαιδευτικά πράγματα εκεί που ήταν πριν το 1929.
Στη διάρκεια, πάντως, του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα στη Σπάρτη γινόταν συνεχής προσπάθεια για ενισχυμένη δημόσια εκπαίδευση. Το πρώτο σχολείο που συστάθηκε ήταν το πρώτο δημοτικό σχολείο, αφού πρώτα -πρώτα οργανώθηκε η δημοτική εκπαίδευση το 1834 (με το νόμο της 6/18.2.1834 «περί δημοτικών σχολείων» (ΦΕΚ 11/3.3.1834)).
Η φοίτηση στη στοιχειώδη εκπαίδευση, την εποχή εκείνη, ήταν υποχρεωτική και οι γονείς έδιναν ένα μικρό, συμβολικό ποσό μηνιαίας εισφοράς, 10-15 λεπτά το μήνα.
Τα σχολεία των κοριτσιών έπρεπε να είναι χωριστά από των αγοριών, όπου αυτό ήταν δυνατό. Το δημοτικό σχολείο των θηλέων στη Σπάρτη λειτουργούσε τουλάχιστον από το 1865.
Το Πρώτο δημοτικό σχολείο Σπάρτης πάντως στεγαζόταν κατά καιρούς σε διάφορα κτίρια μέσα στην πόλη και απέκτησε δικό του κτίριο 150 χρόνια μετά τη σύστασή του, μετά από πολύ μεγάλο αγώνα δασκάλων, γονέων και κηδεμόνων.
Στις 31.10.1984 «το σχολείο στεγάσθηκε σε νεόδμητο διδακτήριο που ανήγειρε το Κράτος στη γωνία των οδών Πλατανιστά και Βρασίδα». Ένα από τα προηγούμενα μισθωμένα κτίρια που στέγαζε κάποιες από τις τάξεις του δημοτικού σχολείου υπήρχε μέχρι περίπου τα τέλη της δεκαετίας του ΄80.
Τα οικονομικά προβλήματα που προέκυπταν από την ίδρυση και τη συντήρηση των σχολείων πάντως ήταν πολλά. Ο ουσιώδης λόγος της κακοδαιμονίας της δημοτικής εκπαίδευσης φαίνεται πως ήταν η μισθοδοσία των δημοδιδασκάλων από τους δήμους.
Γι΄ αυτό και περισσότερα σχολεία άρχισαν να λειτουργούν καλύτερα από το 1857, όταν το Κράτος ανέλαβε την προκαταβολή των μισθών των δημοδιδασκάλων. Από το 1920, πάντως (με το νόμο 2125) το Κράτος ανέλαβε εξ ολοκλήρου τις δαπάνες της στοιχειώδους εκπαίδευσης.
Στη δεκαετία του 1870, λόγω του υπερδιπλασιασμού του πληθυσμού της Σπάρτης δημιουργήθηκε ένα δεύτερο δημοτικό σχολείο. Έτσι το 1879 είχε ήδη ιδρυθεί το Β΄ δημοτικό σχολείο Σπάρτης και υπήρχε σχέδιο και για τρίτο δημοτικό σχολείο, πράγμα που σε πολλούς φαινόταν υπερβολικό. Και αυτό γιατί, παρά την όποια αύξηση του πληθυσμού, φαίνεται πως είχε προκύψει ανταγωνισμός ανάμεσα στα δύο σχολεία σχετικά με την προσέλκυση μαθητών. Η εφημερίδα Πελοποννησιακός Αστήρ (336/15.11.1879) αναφέρει: «Σφάλλει καθ΄ ημάς η συνάδελφος Ηώς πρεσβεύουσα, ότι συμφέρει εις την σπουδάζουσαν νεολαίαν η προσθήκη και ετ έρας δημοτικής σχολής εις τας υπάρχουσας ήδη δύω τοιαύτας εν τη νεαρά πόλει μας. Άς αναλογισθή η ειρημένη συνάδελφος οποίους πολύτιμους καρπούς απέφερεν η πρώτη ενταύθα δημοτική σχολή υπό την πατρικήν διεύθυνσιν του διακεκριμένου δημοδιδασκάλου κ. Γ. Τερζάκη, ας ενθυμηθή τα πολυειδή σκάνδαλα όσα κατόπιν προυκάλεσεν η σύστασις και δευτέρας σχολής, ιδίως δε τα ανοίκεια μέσα, δι ών δημοδιδάσκαλοι τινές εναγωνίως επειρώντο ν΄αποσπώσιν εκ της σχολής του κ. Τερζάκη τους μαθητεύοντας παίδας και την εντεύθεν προκύψασαν αταξίαν εις την διδασκαλίαν και σύγχισιν και είμεθα βέβαιοι ότι θέλει μάλλον συμμερισθή την γνώμην καθ΄ήν είναι προτιμώτερον να καταργηθή νυν η παρ΄ημίν δευτέρα δημοτική σχολή ή προστεθή και Τρίτη οπότε βεβαίως αντί να βλέπομεν μαθητάς σεβομένους τους δασκάλους και ευπειθείς προς αυτούς, θα βλέπωμεν εκ τουναντίον διδασκάλους, κολακεύοντας τους μαθητάς και ευπειθώς προς αυτούς φερομένους ίνα μη λειποτακτώσιν εκ της Σχολής των».
Πάντως τα παράπονα που εκφράζει η εφημερίδα Πελοποννησιακός Αστήρ (354/7.6.1880) δείχνουν πως το Β΄ δημοτικό σχολείο «στερείται ου μόνον πινάκων και των απαραιτήτως χρειωδών προς διδασκαλίαν των παίδων αλλά και αυτών των θρανίων δια την έλλειψιν των οποίων οι μαθηταί χαμαί κυλιόμενοι παιδαγωγούνται δήθεν».
Το διασωθέν Αρχείο, Μαθητολόγια και Γενικοί Έλεγχοι, του σχολείου αυτού της περιόδου 1901-1937 φυλάσσεται στην υπηρεσία των Γ.Α.Κ.-Αρχείων Ν. Λακωνίας, όπως και της περιόδου 1970- 1983.
Δικό του κτίριο πάντως το σχολείο αυτό απέκτησε επίσης πολύ αργότερα, πάνω από 50 χρόνια μετά την ίδρυσή του, νωρίτερα όμως σε σχέση με το πρώτο δημοτικό, στα μέσα της δεκαετίας του ΄30. Το κτίριο αυτό είναι το παλαιότερο από τα δημοτικά σχολεία της Σπάρτης, αλλά δυστυχώς αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα, τα οποία θα ακούσετε από τον Κο Γιαξόγλου.
Το 1883 θα πρέπει να δημιουργήθηκε και το Β΄ σχολείο των θηλέων, αφού πολύ αργότερα, μόλις το 1929, καθιερώθηκε γενικώς η συμφοίτηση και ορίστηκαν ως μικτά όλα τα σχολεία της στοιχειώδους εκπαίδευσης.
Από το 1929 τα δύο ήδη υπάρχοντα δημοτικά σχολεία μετατράπηκαν στα 1ο και 2ο αντίστοιχα υποχρεωτικά μικτά δημοτικά σχολεία, και το «Πλήρες δημοτικό Σχολείον των Θηλέων» μετατράπηκε στο 3ο δημοτικό σχολείο (ΦΕΚ 441/23.12.1929), που λειτούργησε από το 1930.
Τον Οκτώβρη του 1955 άρχισε να λειτουργεί και Νυκτερινό δημοτικό σχολείο, ενώ τη δεκαετία του ’60 λειτούργησε και το 4ο δημοτικό σχολείο (ΦΕΚ 142/13.7.1959). Τέλος, την περίοδο 1979-1983 λειτούργησε το σχολείο των εργατικών κατοικιών και το 1983 ιδρύθηκε το 5ο δημοτικό σχολείο Σπάρτης, αφού μέσα σε ένα αιώνα τετραπλασιάστηκε ο πληθυσμός της πόλης.
Την ίδια περίοδο με την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, οργανώθηκε και η μέση εκπαίδευση στη Σπάρτη.
Ανάμεσα στα πρώτα ελληνικά σχολεία που ιδρύθηκαν στο ελληνικό κράτος ήταν και το Α΄ ελληνικό σχολείο Σπάρτης, που ιδρύθηκε τον Απρίλη του 1835 μαζί με άλλα εννέα σε όλη τη χώρα. Για το ελληνικό σχολείο της Σπάρτης προβλεπόταν η δημιουργία 2 τάξεων και ο διορισμός δύο ελληνοδιδασκάλων. Διορίστηκαν ο Δανιήλ Γεωργόπουλος, ως σχολάρχης, και ο Πάριος Πέτρος Εφραιμίδης, ως ελληνοδιδάσκαλος. Το σχολείο προοριζόταν αποκλειστικά και μόνο για αγόρια, σύμφωνα και με το σχετικό διάταγμα ("Περί του κανονισμού των Ελληνικών Σχολείων και Γυμνασίων" ) του 1837.
Περίπου τριάντα χρόνια μετά το ελληνικό σχολείο, το 1862, ιδρύθηκε, το τετρατάξιο γυμνάσιο αρρένων Σπάρτης, του οποίου πρόσφατα γιορτάσαμε τα 150 χρόνια λειτουργίας του.
Η ιστορία του ακολούθησε την εξέλιξη της «εκπληκτικής» ιστορίας του εκπαιδευτικού συστήματος στην Ελλάδα. Τετρατάξιο γυμνάσιο στην αρχή, μέχρι το 1929, εξατάξιο γυμνάσιο κατόπιν, οκτατάξιο γυμνάσιο από το 1937, και 6/ταξιο νέου τύπου από το 1939, 3/ταξιο γυμνάσιο από το 1964 ως το 1967 και ξανά 6/ταξιο από το 1967 έως το 1976, που ξαναέγινε 3/ταξιο γυμνάσιο. Τα συμπεράσματα δικά σας.
Τα Εγκαίνια, πάντως, του Γυμνασίου Αρρένων Σπάρτης έγιναν την Κυριακή 28 Οκτωβρίου του 1862. Το σχολείο προφανώς στεγαζόταν σε μισθωμένο κτίριο. Από την επόμενη κιόλας ημέρα (29/10/1862) άρχισαν οι εγγραφές των μαθητών. Τα μαθήματα ξεκίνησαν λίγο αργότερα. Το Αρχείο του Γυμνασίου Σπάρτης σώζεται από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του, το 1862.
Το Γυμνάσιο Αρρένων αφού στεγάστηκε ακόμη και στην τότε απέναντι επαγγελματική σχολή απέκτησε το δικό του κτίριο στα μέσα ακριβώς της δεκαετίας του ’30, σε οικόπεδο προερχόμενο από δωρεά «του εν Αμερική Συλλόγου των Λακεδαιμονίων», με δαπάνες του Κράτους και του Δήμου Σπαρτιατών.
Τα πρώτα χρόνια οι ελληνοδιδάσκαλοι των ελληνικών σχολείων έπρεπε να είναι απόφοιτοι γυμνασίου. Μετά την ίδρυση του πανεπιστημίου, το 1837, οι ελληνοδιδάσκαλοι και οι καθηγητές των γυμνασίων έπρεπε να έχουν τελειώσει το πανεπιστήμιο. Ο διορισμός των ελληνοδιδασκάλων και καθηγητών γινόταν κατόπιν προτάσεων από τη Γραμματεία των Εκκλησιαστικών, "αλλ’ ουδείς υποψήφιος προτείνεται όταν υπάρχουν αμφιβολίαι περί των ηθών και της θρησκευτικότητος αυτού".
Οι καθηγητές που εργάστηκαν το πρώτο έτος στο καινούργιο σχολείο της Σπάρτης ήταν πραγματικά επιλεγμένοι, λόγω της εξαιρετικής μόρφωσής τους. Τα Βιογραφικά τους είναι εντυπωσιακά για την εποχή εκείνη. Για παράδειγμα :
• Ο Βασίλειος Βοζίκης προβιβάστηκε από καθηγητής του Γυμνασίου Τριπόλεως σε Γυμνασιάρχη Γυμνασίου Σπάρτης με μισθό 350 δρχ. μηνιαίως. Ο Βοζίκης γεννήθηκε στο Χρυσοβίτσι Μαντίνειας το 1823. Σπούδασε στη Φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Γνώριζε Λατινικά και Γαλλικά. Για πρώτη φορά διορίστηκε στη Λαμία το 1855. Συνέγραψε ιστορικό και κριτικό υπόμνημα. Το 1878 τιμήθηκε με τον Αργυρό Σταυρό του Σωτήρος. Δίδασκε Θουκυδίδη, Δημοσθένη και άλλα Αρχαία Κείμενα. Ο Βοζίκης είχε μαζί του και τον Νικ. Κ. Βοζίκη από τη Μεγαλόπολη (πατέρας γεωργός) που φοιτούσε στο Γυμνάσιο, ίσως συγγενής του.
• Ο καθηγητής Α.Ι.Αντωνιάδης διορίστηκε στη Σπάρτη από την Πάτρα, με μηνιαίο μισθό 250 δρχ. Καταγόταν από την Κρήτη. Γεννήθηκε στον Πειραιά. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Γνώριζε Γαλλικά, Γερμανικά, Αγγλικά, Ιταλικά. Είχε γράψει βιβλία και συγγράμματα. Τελικά όμως δεν υπηρέτησε. Αντικαταστάθηκε από τον Γ. Καμαριώτη, ο οποίος μετατέθηκε εκεί από το Γυμνάσιο Τριπόλεως. Ο Γ. Καμαριώτης γεννήθηκε στην Τρίπολη το 1825. Σπούδασε στο Εθνικό Πανεπιστήμιο. Γνώριζε Γαλλικά και Λατινικά. Διορίστηκε για πρώτη φορά το 1846 στο Ναύπλιο. Ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στη Σπάρτη και το 1871 η μετάθεση του από το Γυμνάσιο Σπάρτης έφερε λύπη στη Σπάρτη. Δίδασκε Δημοσθένη και Ιστορία.
• Ο καθηγητής Α. Καππώτας μετατέθηκε από την Πάτρα. Γεννήθηκε στην Τρίπολη το 1825. Σπούδασε στην Αθήνα, στη Λειψία, στο Βερολίνο, στην Ερλάγγη, στο Παρίσι. Γνώριζε Λατινικά, Γερμανικά, Γαλλικά, Ιταλικά, Αγγλικά και Εβραϊκά. Το 1858 διορίστηκε στη Λαμία. Είχε αξιόλογο συγγραφικό έργο. Δίδασκε κυρίως Λατινικά.
• Ο καθηγητής Γαλλικών Δημ. Αντωνιάδης μετατέθηκε από το Γυμνάσιο Καλαμών.
• Ο διδάσκαλος ιχνογραφίας Ιω. Φραντζεσκάκης μετατέθηκε από το Γυμνάσιο Χαλκίδας. Γεννήθηκε στην Αρεόπολη το 1838. Σπούδασε στο Βασιλικό Πολυτεχνείο Αθηνών. Για πρώτη φορά διορίστηκε στο Γυμνάσιο Χαλκίδας.
• Ο Καθηγητής Α. Μητσάκης διορίστηκε με μηνιαίο μισθό 250 δρχ., αλλά δεν παρουσιάστηκε. Στη θέση του μετατέθηκε ο σχολάρχης Τριπόλεως Αθ. Σκάγιαννης, ως αναπληρωτής με μηνιαίο μισθό 240 δρχ., που αργότερα όταν πήρε βαθμό καθηγητού έγιναν 250 δρχ. Ο Αθ. Σκάγιαννης γεννήθηκε στην Τρίπολη το 1818. Φοίτησε στο γυμνάσιο Ναυπλίου και στο Εθνικό Πανεπιστήμιο. Γνώριζε Γαλλικά και Λατινικά. Το 1846 διορίστηκε πρώτη φορά στην Τρίπολη. Το 1878 τιμήθηκε με τον Αργυρό Σταυρό του Σωτήρος. Δίδασκε Ιστορία και Ξενοφώντα. Και
• Ο Καθηγητής Α. Φατσέας μετατέθηκε από το Γυμνάσιο της Τρίπολης. Γεννήθηκε στα Κύθηρα το 1823. Φοίτησε στο Λύκειο Κυθήρων και στην Ακαδημία της Κέρκυρας. Σπούδασε στο Εθνικό Πανεπιστήμιο. Το 1851 διορίστηκε πρώτη φορά στην Τρίπολη. Συνέγραψε και εξέδωσε βιβλία. Δίδασκε Μαθηματικά, Γεωμετρία και Άλγεβρα.
Οι πρώτες πέντε πράξεις των Καθηγητών του Γυμνασίου δυστυχώς έχουν χαθεί. Τα Πρακτικά σώζονται από την 6η πράξη και ύστερα. Οι περισσότερες πράξεις πάντως έχουν να κάνουν με την οργάνωση του νεοσύστατου Γυμνασίου Αρρένων (Πρόγραμμα μαθημάτων, χειμερινές εξετάσεις, πρόοδος παιδιών αποτελέσματα, παρουσία καθηγητών στις συνεδριάσεις-συσκέψεις).
Τα στοιχεία των μαθητών και η περαιτέρω μορφωτική τους πορεία δείχνει τη διάθεση των Λακώνων για σπουδές, επαγγελματική αποκατάσταση και προτίμηση στο επάγγελμα του καθηγητή, ενώ προέκυψαν και πολλοί δικηγόροι και γιατροί.
Η εγγραφή των μαθητών στο ελληνικό σχολείο στοίχιζε 3 δραχμές και στο γυμνάσιο 5 δραχμές. Επίσης 1 και 3 δραχμές αντίστοιχα πλήρωναν οι μαθητές για το αποδεικτικό "αποπερατώσεως των μαθημάτων". Τα χρήματα αυτά δίνονταν ως “προικοδότησις” στο ταμείο συντάξεων δασκάλων και καθηγητών. Τα τέλη αυτά ίσχυσαν έως το 1887, οπότε, επί κυβερνήσεως Χ. Τρικούπη, τροποποιήθηκαν ενώ λίγο αργότερα, το 1892, επιβλήθηκαν τα πρώτα σημαντικά τέλη στη μέση εκπαίδευση.
Το γεγονός της επιβολής υψηλών τελών στα σχολεία της μέσης εκπαίδευσης σχολιάσθηκε ιδιαίτερα στον τοπικό τύπο της Σπάρτης: "Ευτυχώς καίτοι ο φόρος των εκπαιδευτικών τελών είναι βαρύς ο αριθμός των εγγραφηθησομένων προμηνύεται εφέτος μείζων" (Εφημ. Ηώς, 358/3.9.1894). Αξίζει να σημειωθεί ότι μόνον η εγγραφή και το ενδεικτικό για το ελληνικό σχολείο, σύμφωνα με τα νέα μέτρα, απαιτούσαν δαπάνη ίση περίπου με μισό μισθό ενός δασκάλου. Τα τέλη αυτά κατάργησε μετά το 1895 η κυβέρνηση του Θ. Δηλιγιάννη. Αργότερα κατά καιρούς εισπράττονταν μικρά εκπαιδευτικά τέλη, όπως το 1928-1929.
Εν τω μεταξύ, το 1881, ιδρύθηκε και το Β΄ πλήρες ελληνικό σχολείο Σπάρτης, το οποίο σύμφωνα με το μαθητολόγιό του λειτούργησε από το 1882.
Οι πρώτες μαθήτριες (κυρίως γόνοι αστικών στρωμάτων) εμφανίστηκαν δειλά-δειλά στη μέση εκπαίδευση, στη Σπάρτη, μετά το 1905.
Στην Αθήνα είχαν αρχίσει, ήδη από το 1877, διεργασίες για την προώθηση ισότιμων ευκαιριών για μαθητές και μαθήτριες, καθώς η Πολιτεία είχε αρχίσει να πείθεται γι’ αυτό. Αξίζει να αναφέρουμε ότι το πρώτο κορίτσι γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο το 1890.
Οι μόνες θετικές προσπάθειες, που αφορούσαν την ισοτιμία στην εκπαίδευση έγιναν στις αρχές του 20ού αιώνα επί κυβερνήσεως Ελ. Βενιζέλου (1913 και 1914). Το 1917 ιδρύθηκαν τα πρώτα ελληνικά σχολεία και γυμνάσια θηλέων ή αργότερα αστικά σχολεία θηλέων. Στη Σπάρτη στοιχεία για το ελληνικό σχολείο θηλέων σώζονται από το 1925.
Με τις αλλαγές της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1929, που επέφερε τη κατάργηση των ελληνικών σχολείων και τη θεσμοθέτηση των εξαταξίων γυμνασίων, οι νεαρές Σπαρτιάτισσες φοιτούσαν πλέον στο εξατάξιο γυμνάσιο αρρένων μαζί με τα αγόρια.
Αργότερα, μετά τον πόλεμο, στα μέσα του αιώνα, και στο πλαίσιο της τότε εκπαιδευτικής πολιτικής ιδρύθηκε το τριτάξιο αστικό σχολείο εμπορικής κατεύθυνσης Σπάρτης, το οποίο μετατράπηκε το 1949 σε πρακτική 4/τάξια Εμπορική Σχολή, το 1953 σε 6/τάξια και το 1959 σε 6/τάξιο οικονομικό γυμνάσιο.
Όλες αυτές οι σχολικές μονάδες στεγάστηκαν στην Ιστορική «Επαγγελματική Σχολή Σπάρτης Ιωάννη και Αικατερίνης Γρηγορίου», η οποία κτίστηκε στις αρχές το 20ού αιώνα με δαπάνες του ζεύγους Γρηγορίου με σκοπό αρχικά τη στέγαση αμιγώς Επαγγελματικής σχολής, επιθυμία που δεν πραγματοποιήθηκε ουσιαστικά ποτέ.
Πράγματι το όμορφο αυτό οίκημα στέγασε κατά καιρούς (είτε με ενοίκιο, είτε δωρεάν) το μεγαλύτερο μέρος του μαθητικού πληθυσμού της μέσης εκπαίδευσης της πόλης, όπως το γυμνάσιο αρρένων μέχρι την απόκτηση δικού του κτηρίου, το 1935, το ελληνικό σχολείο θηλέων (μέχρι την κατάργησή του το 1930), τότε για τις ανάγκες του σχολείου αυτού έγιναν και τα αποχωρητήρια το 1927, το γυμνάσιο θηλέων (στο οποίο τελικά παραχωρήθηκε από το «κληροδότημα» το 1942), τη δημόσια Εμπορική Σχολή Σπάρτης (1949-1959), το οικονομικό γυμνάσιο (1959-1967), αλλά και το μονοτάξιο Διδασκαλείο της Σπάρτης (1924-1929), το πρώτο δηλαδή ίδρυμα τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στη Σπάρτη.
Το Ίδρυμα αυτό δημιουργήθηκε το 1924 μαζί με της Μυτιλήνης, αφού είχε προηγηθεί η ψήφιση του νομοσχεδίου για τα μονοτάξια διδασκαλεία (ΦΕΚ Γ 228/14.9.1923). Ο Επαμ. Καφεντζής, μαθητής του διδασκαλείου το σχολικό έτος 1925-26, αναφέρει σε σχετικό άρθρο του στο περιοδικό Λακωνικά του 1986: «Την τοποθέτηση αυτή (του Διδασκαλείου στη Σπάρτη) έκαμε ο τότε υπουργός της Παιδείας Ιωάννης Σπ. Λυμπερόπουλος, που είχε γεννηθεί στη Σπάρτη στα 1879». Στο μονοτάξιο διδασκαλείο Σπάρτης εκπαιδεύονταν απόφοιτοι γυμνασίου για ένα χρόνο, οι οποίοι στη συνέχεια διορίζονταν ως διδάσκαλοι. Στο μονοτάξιο διδασκαλείο αυτό Διευθυντής ήταν τον πρώτο χρόνο ο Κλ. Κουμανταράκης και τα υπόλοιπα χρόνια ο Μιχαήλ Μιχαλόπουλος. Μετά από πέντε χρόνια συνεχούς προσφοράς το Διδασκαλείο καταργήθηκε
Δυστυχώς το σπάνιο αυτό οίκημα-πραγματικό κόσμημα για την πόλη της Σπάρτης- παραχωρήθηκε στον Ο.Σ.Κ. την περίοδο 1965-1968 και τελικά κατεδαφίστηκε κατά την περίοδο της επταετίας και στη θέση του κτίστηκε το νέο γυμνάσιο θηλέων που αργότερα μετατράπηκε σε 2ο γυμνάσιο και 2ο λύκειο.
Θα πρέπει όμως να αναφερθεί ότι πλήθος δασκάλων που εκπαιδεύτηκαν στο Μονοτάξιο Διδασκαλείο Σπάρτης υπηρέτησαν και στα σχολεία της Λακωνίας, προσφέροντας τις υπηρεσίες τους στα σχολεία και τους νέους.
ΠΕΠΥ ΓΑΒΑΛΑ, Προϊστ. Γ.Α.Κ. - Αρχείων Ν.Λακωνίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου