Γενικός Έλεγχος 1912…
Ο Γεώργιος Αριστείδης στην «Τετραλογία Πανηγυρική», μια έκδοση του 1863, αναφέρει ότι σύμφωνα με «είκοσι ετών νεωτέρας απογραφής» (δηλαδή γύρω στα 1843), η Κλειώ ανήκε στο «διαμέρισμα» Μυτιλήνης, το οποίο περιλάμβανε τριάντα «κοινότητες». Στο χωριό εμφανίζονται να κατοικούν 118 οικογένειες χριστιανών, (304 άνδρες) και 69 οικογένειες Οθωμανών, (164 άνδρες) (1999: 164,166). Ύπαρξη δημοτικού σχολείου δεν αναφέρεται. Συνολικά σε όλο το νησί καταγράφονται 46 δημοτικά σχολεία, 8 ελληνικά και 4 παρθεναγωγεία. Ο Σταύρος Τάξης όμως, σε έκδοση του 1874, επιβεβαιώνει τη λειτουργία αλληλοδιδακτικού σχολείου στην Κλειώ. Συγκριτικά με την απογραφή του 1843 που παραθέτει ο Γεώργιος Αριστείδης, παρατηρείται αύξηση του πληθυσμού, καθώς φαίνεται να κατοικούν 180 οικογένειες χριστιανών και 73 οικογένειες Οθωμανών. Το χωριό ανήκει στον «καζά» Μυτιλήνης και απέχει από αυτήν 9 ώρες! Στην καταγραφή που κάνει ο ίδιος στα 1909 παρατηρούμε ξανά μια σημαντική αύξηση του ντόπιου χριστιανικού κυρίως πληθυσμού, σε 260 οικογένειες, έναντι 80 των Μουσουλμάνων. Επιβεβαιώνεται ακόμη η ύπαρξη σχολείου αρρένων και θηλέων, της εκκλησίας της Αγίας Τριάδος, του Οθωμανικού τεμένους και ενός παραπλήσιου σε αυτό σχολείου (1996:40,41) (1994:127-128). Τέλος ο Παναγιώτης Σαμαράς αναφέρει για το 1887 τη λειτουργία ενός Οθωμανικού σχολείου με 30 μαθητές, και για το 1912, ενός δημοτικού σχολείου αρρένων και ενός παρθεναγωγείου, με 107 μαθητές (1948: 69, 72).
Είναι πολύ πιθανό τα παραπάνω στοιχεία να φέρουν σημαντικές αποκλίσεις από την πραγματικότητα, εντούτοις είναι χρήσιμα γιατί μας οδηγούν σε δύο βασικά συμπεράσματα. Το πρώτο αφορά τον χριστιανικό πληθυσμό της Κλειούς, ο οποίος αυξάνεται θεαματικά κατά τα τελευταία ογδόντα χρόνια της Τουρκοκρατίας, κάτι που παρατηρείται γενικά για όλο το νησί την ίδια περίοδο. Η αύξηση αυτή οφείλεται στην πτώση της θνησιμότητας και συνοδεύεται από σημαντική οικονομική και πνευματική ανάπτυξη των κατοίκων του νησιού την ίδια περίοδο. Δεύτερον, το σχολείο της Κλειούς ίσως να λειτούργησε πρώτη φορά, μεταξύ των ετών 1863 και 1874, ενώ ο μεγάλος και καταστροφικότατος σεισμός του 1867 μάλλον φέρνει την ίδρυση πιο κοντά στα 1874.
Το αρχείο του δημοτικού σχολείου που διασώζεται ως τις μέρες μας ξεκινάει από το μήνα Απρίλιο του 1912, οπότε μιλάμε και για την τελευταία σχολική χρονιά του 1911-1912, πριν από τα γεγονότα του Νοεμβρίου του 1912 και την κατοχή του νησιού από τον ελληνικό στρατό. Η μελέτη του είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς μπορεί να δώσει πληροφορίες γύρω από τη φοίτηση και διαρροή του μαθητικού πληθυσμού κατά φύλο, εντοπιότητα και κοινωνική τάξη. Ακόμη, μέσα από το επάγγελμα του πατέρα που καταγράφεται, μπορεί κανείς να ‘δει’ την εξέλιξη του κοινωνικού και οικονομικού ιστού της Κλειούς, ενώ μέσα από μια παράλληλη διερεύνηση του αρχείου των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων Μανταμάδου και του Γυμνασίου και Παρθεναγωγείου Μυτιλήνης, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η μελέτη των αντιλήψεων και πρακτικών των κατοίκων γύρω από τη μόρφωση των παιδιών τους και τη φοίτηση στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Τέλος, σε επίπεδο πιο συναισθηματικό, για τους ίδιους τους Κλειώτες, τα ονόματα όλων αυτών των παιδιών που πέρασαν από «το σχολείο του λαού», φέρνουν θύμισες από γενιές που πέρασαν, πρόσωπα πλέον χαμένα αλλά αποτυπωμένα από το δάσκαλο για πάντα, με γράμματα καλλιγραφικά, δίπλα σε βαθμούς και χαρακτηρισμούς όπως «στάσιμος» «προβιβάσιμος» και «απεσύρθη».
Κατά το σχολικό έτος 1911-1912, το σχολείο φαίνεται να λειτουργεί μέχρι τον Μάιο. Ο δάσκαλος σημειώνει κάθε μήνα τη φοίτηση των μαθητών, ενώ κάποιοι από αυτούς εμφανίζονται στο σχολείο προς το τέλος της χρονιάς. Χαρακτηριστικά εμφανίζεται και η κατηγορία των «νεοελθόντων». Τον μήνα Απρίλιο, είναι πάντως εγγεγραμμένοι 42 μαθητές. Πιο αναλυτικά δέκα μαθητές στην Α τάξη, εννέα στη Β, εννέα στη Γ, επτά στη Δ, και επτά στην Ε. Οι μαθητές της Πέμπτης δημοτικού που καταγράφονται είναι οι εξής: Νικόλαος Στυλ. Μυριτζή, Ελευθέριος Ιωαν. Τσεσμετζή, Ευστράτιος Ιωάννου Αποίκου, Γεώργιος Αποστ. Μαρμαρινού, Νικόλαος Βασιλ. Δούκα, Δημήτριος Γ. Βουγιατζόγλου, Στυλιανός Θεοδ. Κιουσέ. Από την άλλη μεριά, οι μαθητές της Πρώτης τάξης είναι οι εξης: Ευστρ Στυλ. Βογιατζή, Παλ. Ιωάν. Τσεσμετζή, Δημ. Παν. Ανδρέου, Παρασκ. Νικ. Τσουκαρή, Δρακούλη Θεοδ. Κιουσέ, Γεωργίου Χ. Κωνσταντίνου, Παν. Ευστρ. Τσαμαϊδη, Παντελή Β Κωνστάντογλου, Νικολ Ευαγ. Δούλγκερη, Σωτηρ. Ευστρ. Μπόλκα.
Το σχολικό έτος 1912-13 φαίνεται από τα αρχεία να ξεκινάει το μήνα Νοέμβριο. Και εδώ δεν υπάρχει περαιτέρω συστηματική καταγραφή της φοίτησης. Κάτι τέτοιο γίνεται από την επόμενη σχολική χρονιά (1913-14) με μια πρώτη καταγραφή από το δάσκαλο, του ονοματεπώνυμου του μαθητή, της ηλικίας του, του επαγγέλματος πατρός, της εποχής “προσελεύσεως”, και “αποχωρήσεως”, και άλλων “παρατηρήσεων” τα οποία μαρτυρούν μια πιο συντονισμένη προσπάθεια ‘ελέγχου’ της διαρροής και της εποχιακής και σποραδικής φοίτησης ορισμένων μαθητών στο σχολείο. Οι μαθητές είναι συνολικά 35 (18 στη Β, 7 στη Γ και 10 στη Δ τάξη). Στις παρατηρήσεις, ως αφορμές διακοπής της φοίτησης, εμφανίζονται δίπλα στα ονόματα δύο μαθητών οι εξής: «Στρατολόγηθέντος του αδερφού του προσελύφθη εις το παντοπωλείο», «Μετά δέκα ημερών εορτάς, ελθών αμελέτητος και επιπληχθείς απεσύρθει». Όσον αφορά τα επαγγέλματα των πατεράδων εμφανίζονται οι εξής χαρακτηρισμοί: τριχουργός (3 φορές) παντοπώλης (3) έμπορος (1), καφεπώλης (2), φύλακας (1), αγρότης (2), ξυλουργός (1), γεωργός (9), ορφανός (2), ξυλοπώλης (1), ιχθυοπώλης (1), μετρητής (1), ράπτης (1), εργάτης (4). Πιο συγκεκριμένα, ως «αγρότες» εμφανίζονται οι πατεράδες των Ευστρ. Αποίκου και Παν. Σάλιακα, ως «γεωργοί» αυτοί των Νικ Μυριτζή, Δημ. Βατσάνου, Βασ. Ζ. Δρακούλη, Ιωαν. Καρανικόλα, Χρίσ Χατζηκωνσταντίνου , Παναγ. Γούναρη, Νικ. Π. Ανδρέου, Ιωάν. Τσοκαρή και Χαρ. Γιανκυριάκου. Τέλος ως «έμπορος» καταγράφεται ο πατέρας του Νικολ. Β. Δούκα και ως «παντοπώλες» οι πατεράδες των Ζαχαρ. Ζαχαριάδη, Παναγ. Τερζή και Διαμ. Βογιατζόγλου.
Ιδιαίτερες ευχαριστίες στον διευθυντή του Δημοτικού Κάπης- Κλειούς κ. Χατζέλλη και σε όλο γενικά τον σύλλογο εκπαιδευτικών του σχολείου για την αμέριστη βοήθεια.
Μπούρατζη Βασιλική
Βιβλιογραφία - Πηγές
Αρχείο Δημοτικού Σχολείου Κλειούς
Αριστείδη, Γ. 1999. Τετραλογία Πανηγυρική (Φωτοτυπημένη επανέκδοση της Πρώτης Εκδόσεως του 1863). Μυτιλήνη: Χαρτοπωλείο Πετράς.
Σαμαρά, Ι. Π. 1948. Η Εκπαίδευση στη Λέσβο (Από τα Πρώτα Χρόνια της Σκλαβιάς). Μυτιλήνη.
Τάξης, Γ. Σ. 1994. Συνοπτική Ιστορία και Τοπογραφία της Λέσβου. (Φωτομηχανική Ανατύπωση της Έκδοσης του 1909). Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Μυτιλήνη: Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας.
Τάξης, Γ. Σ. 1996. Συνοπτική Ιστορία της Λέσβου και Τοπογραφία Αυτής. (Φωτομηχανική Ανατύπωση της Έκδοσης του 1874). Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Μυτιλήνη: Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας.
Ο Γεώργιος Αριστείδης στην «Τετραλογία Πανηγυρική», μια έκδοση του 1863, αναφέρει ότι σύμφωνα με «είκοσι ετών νεωτέρας απογραφής» (δηλαδή γύρω στα 1843), η Κλειώ ανήκε στο «διαμέρισμα» Μυτιλήνης, το οποίο περιλάμβανε τριάντα «κοινότητες». Στο χωριό εμφανίζονται να κατοικούν 118 οικογένειες χριστιανών, (304 άνδρες) και 69 οικογένειες Οθωμανών, (164 άνδρες) (1999: 164,166). Ύπαρξη δημοτικού σχολείου δεν αναφέρεται. Συνολικά σε όλο το νησί καταγράφονται 46 δημοτικά σχολεία, 8 ελληνικά και 4 παρθεναγωγεία. Ο Σταύρος Τάξης όμως, σε έκδοση του 1874, επιβεβαιώνει τη λειτουργία αλληλοδιδακτικού σχολείου στην Κλειώ. Συγκριτικά με την απογραφή του 1843 που παραθέτει ο Γεώργιος Αριστείδης, παρατηρείται αύξηση του πληθυσμού, καθώς φαίνεται να κατοικούν 180 οικογένειες χριστιανών και 73 οικογένειες Οθωμανών. Το χωριό ανήκει στον «καζά» Μυτιλήνης και απέχει από αυτήν 9 ώρες! Στην καταγραφή που κάνει ο ίδιος στα 1909 παρατηρούμε ξανά μια σημαντική αύξηση του ντόπιου χριστιανικού κυρίως πληθυσμού, σε 260 οικογένειες, έναντι 80 των Μουσουλμάνων. Επιβεβαιώνεται ακόμη η ύπαρξη σχολείου αρρένων και θηλέων, της εκκλησίας της Αγίας Τριάδος, του Οθωμανικού τεμένους και ενός παραπλήσιου σε αυτό σχολείου (1996:40,41) (1994:127-128). Τέλος ο Παναγιώτης Σαμαράς αναφέρει για το 1887 τη λειτουργία ενός Οθωμανικού σχολείου με 30 μαθητές, και για το 1912, ενός δημοτικού σχολείου αρρένων και ενός παρθεναγωγείου, με 107 μαθητές (1948: 69, 72).
Είναι πολύ πιθανό τα παραπάνω στοιχεία να φέρουν σημαντικές αποκλίσεις από την πραγματικότητα, εντούτοις είναι χρήσιμα γιατί μας οδηγούν σε δύο βασικά συμπεράσματα. Το πρώτο αφορά τον χριστιανικό πληθυσμό της Κλειούς, ο οποίος αυξάνεται θεαματικά κατά τα τελευταία ογδόντα χρόνια της Τουρκοκρατίας, κάτι που παρατηρείται γενικά για όλο το νησί την ίδια περίοδο. Η αύξηση αυτή οφείλεται στην πτώση της θνησιμότητας και συνοδεύεται από σημαντική οικονομική και πνευματική ανάπτυξη των κατοίκων του νησιού την ίδια περίοδο. Δεύτερον, το σχολείο της Κλειούς ίσως να λειτούργησε πρώτη φορά, μεταξύ των ετών 1863 και 1874, ενώ ο μεγάλος και καταστροφικότατος σεισμός του 1867 μάλλον φέρνει την ίδρυση πιο κοντά στα 1874.
Το αρχείο του δημοτικού σχολείου που διασώζεται ως τις μέρες μας ξεκινάει από το μήνα Απρίλιο του 1912, οπότε μιλάμε και για την τελευταία σχολική χρονιά του 1911-1912, πριν από τα γεγονότα του Νοεμβρίου του 1912 και την κατοχή του νησιού από τον ελληνικό στρατό. Η μελέτη του είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς μπορεί να δώσει πληροφορίες γύρω από τη φοίτηση και διαρροή του μαθητικού πληθυσμού κατά φύλο, εντοπιότητα και κοινωνική τάξη. Ακόμη, μέσα από το επάγγελμα του πατέρα που καταγράφεται, μπορεί κανείς να ‘δει’ την εξέλιξη του κοινωνικού και οικονομικού ιστού της Κλειούς, ενώ μέσα από μια παράλληλη διερεύνηση του αρχείου των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων Μανταμάδου και του Γυμνασίου και Παρθεναγωγείου Μυτιλήνης, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η μελέτη των αντιλήψεων και πρακτικών των κατοίκων γύρω από τη μόρφωση των παιδιών τους και τη φοίτηση στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Τέλος, σε επίπεδο πιο συναισθηματικό, για τους ίδιους τους Κλειώτες, τα ονόματα όλων αυτών των παιδιών που πέρασαν από «το σχολείο του λαού», φέρνουν θύμισες από γενιές που πέρασαν, πρόσωπα πλέον χαμένα αλλά αποτυπωμένα από το δάσκαλο για πάντα, με γράμματα καλλιγραφικά, δίπλα σε βαθμούς και χαρακτηρισμούς όπως «στάσιμος» «προβιβάσιμος» και «απεσύρθη».
Κατά το σχολικό έτος 1911-1912, το σχολείο φαίνεται να λειτουργεί μέχρι τον Μάιο. Ο δάσκαλος σημειώνει κάθε μήνα τη φοίτηση των μαθητών, ενώ κάποιοι από αυτούς εμφανίζονται στο σχολείο προς το τέλος της χρονιάς. Χαρακτηριστικά εμφανίζεται και η κατηγορία των «νεοελθόντων». Τον μήνα Απρίλιο, είναι πάντως εγγεγραμμένοι 42 μαθητές. Πιο αναλυτικά δέκα μαθητές στην Α τάξη, εννέα στη Β, εννέα στη Γ, επτά στη Δ, και επτά στην Ε. Οι μαθητές της Πέμπτης δημοτικού που καταγράφονται είναι οι εξής: Νικόλαος Στυλ. Μυριτζή, Ελευθέριος Ιωαν. Τσεσμετζή, Ευστράτιος Ιωάννου Αποίκου, Γεώργιος Αποστ. Μαρμαρινού, Νικόλαος Βασιλ. Δούκα, Δημήτριος Γ. Βουγιατζόγλου, Στυλιανός Θεοδ. Κιουσέ. Από την άλλη μεριά, οι μαθητές της Πρώτης τάξης είναι οι εξης: Ευστρ Στυλ. Βογιατζή, Παλ. Ιωάν. Τσεσμετζή, Δημ. Παν. Ανδρέου, Παρασκ. Νικ. Τσουκαρή, Δρακούλη Θεοδ. Κιουσέ, Γεωργίου Χ. Κωνσταντίνου, Παν. Ευστρ. Τσαμαϊδη, Παντελή Β Κωνστάντογλου, Νικολ Ευαγ. Δούλγκερη, Σωτηρ. Ευστρ. Μπόλκα.
Το σχολικό έτος 1912-13 φαίνεται από τα αρχεία να ξεκινάει το μήνα Νοέμβριο. Και εδώ δεν υπάρχει περαιτέρω συστηματική καταγραφή της φοίτησης. Κάτι τέτοιο γίνεται από την επόμενη σχολική χρονιά (1913-14) με μια πρώτη καταγραφή από το δάσκαλο, του ονοματεπώνυμου του μαθητή, της ηλικίας του, του επαγγέλματος πατρός, της εποχής “προσελεύσεως”, και “αποχωρήσεως”, και άλλων “παρατηρήσεων” τα οποία μαρτυρούν μια πιο συντονισμένη προσπάθεια ‘ελέγχου’ της διαρροής και της εποχιακής και σποραδικής φοίτησης ορισμένων μαθητών στο σχολείο. Οι μαθητές είναι συνολικά 35 (18 στη Β, 7 στη Γ και 10 στη Δ τάξη). Στις παρατηρήσεις, ως αφορμές διακοπής της φοίτησης, εμφανίζονται δίπλα στα ονόματα δύο μαθητών οι εξής: «Στρατολόγηθέντος του αδερφού του προσελύφθη εις το παντοπωλείο», «Μετά δέκα ημερών εορτάς, ελθών αμελέτητος και επιπληχθείς απεσύρθει». Όσον αφορά τα επαγγέλματα των πατεράδων εμφανίζονται οι εξής χαρακτηρισμοί: τριχουργός (3 φορές) παντοπώλης (3) έμπορος (1), καφεπώλης (2), φύλακας (1), αγρότης (2), ξυλουργός (1), γεωργός (9), ορφανός (2), ξυλοπώλης (1), ιχθυοπώλης (1), μετρητής (1), ράπτης (1), εργάτης (4). Πιο συγκεκριμένα, ως «αγρότες» εμφανίζονται οι πατεράδες των Ευστρ. Αποίκου και Παν. Σάλιακα, ως «γεωργοί» αυτοί των Νικ Μυριτζή, Δημ. Βατσάνου, Βασ. Ζ. Δρακούλη, Ιωαν. Καρανικόλα, Χρίσ Χατζηκωνσταντίνου , Παναγ. Γούναρη, Νικ. Π. Ανδρέου, Ιωάν. Τσοκαρή και Χαρ. Γιανκυριάκου. Τέλος ως «έμπορος» καταγράφεται ο πατέρας του Νικολ. Β. Δούκα και ως «παντοπώλες» οι πατεράδες των Ζαχαρ. Ζαχαριάδη, Παναγ. Τερζή και Διαμ. Βογιατζόγλου.
Ιδιαίτερες ευχαριστίες στον διευθυντή του Δημοτικού Κάπης- Κλειούς κ. Χατζέλλη και σε όλο γενικά τον σύλλογο εκπαιδευτικών του σχολείου για την αμέριστη βοήθεια.
Μπούρατζη Βασιλική
Βιβλιογραφία - Πηγές
Αρχείο Δημοτικού Σχολείου Κλειούς
Αριστείδη, Γ. 1999. Τετραλογία Πανηγυρική (Φωτοτυπημένη επανέκδοση της Πρώτης Εκδόσεως του 1863). Μυτιλήνη: Χαρτοπωλείο Πετράς.
Σαμαρά, Ι. Π. 1948. Η Εκπαίδευση στη Λέσβο (Από τα Πρώτα Χρόνια της Σκλαβιάς). Μυτιλήνη.
Τάξης, Γ. Σ. 1994. Συνοπτική Ιστορία και Τοπογραφία της Λέσβου. (Φωτομηχανική Ανατύπωση της Έκδοσης του 1909). Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Μυτιλήνη: Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας.
Τάξης, Γ. Σ. 1996. Συνοπτική Ιστορία της Λέσβου και Τοπογραφία Αυτής. (Φωτομηχανική Ανατύπωση της Έκδοσης του 1874). Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Μυτιλήνη: Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου