Ευεργέτες και δωρητές του Παν. Αθήνων

1/10/2003
του Σ. Ν. Κοδέλλα
Kυκλοφορήθηκε ο πρώτος τόμος
Eυεργέτες και δωρητές του Πανεπιστημίου Aθηνών
Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών τιμά για μια ακόμα φορά τους ευεργέτες και δωρητές του με την έκδοση του πρώτου τόμου τού έργου Ευεργέτες και Δωρητές τού Πανεπιστημίου Αθηνών: 1837-1944 «ως ελάχιστη τιμή στη μνήμη των ανθρώπων που οραματίστηκαν και επιτέλεσαν εθνικό έργο παιδείας». Την εποπτεία του τόμου είχε εκ μέρους των Πρυτανικών Aρχών ο Aντιπρύτανης καθηγητής κ. M. Δερμιτζάκης και την επιμέλεια ομάδα ερευνητών υπό τον καθηγητή και ακαδημαϊκό κ. Κ. Σβολόπουλο.
Όπως αναφέρει στον πρόλογο της έκδοσης ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών καθηγητής κ. Γ. Μπαμπινιώτης, «το Πανεπιστήμιο έχει τιμήσει τους μεγάλους ευεργέτες και δωρητές με απεικονίσεις γλυπτικές (προτομές) ή εικαστικές (προσωπογραφίες), με αναγραφή των ονομάτων τους σε μαρμάρινες στήλες, με αναφορά των ονομάτων τους σε πανεπιστημιακές εκδόσεις και τώρα με την έκδοση ειδικού τόμου με βιογραφικά και άλλα στοιχεία, με πληροφορίες για τη χορηγία τους και με προσωπογραφίες τους». Έτσι, με τον παρόντα τόμο «εξαίρεται για πρώτη φορά με συνολικό τρόπο η προσφορά των χορηγών στο πρώτο πνευματικό και επιστημονικό Ίδρυμα της χώρας».
O τόμος περιλαμβάνει αλφαβητικά όλους τους ευεργέτες και δωρητές του Πανεπιστημίου Αθηνών από το 1837 έως το 1944 με πλήρη βιογραφικά στοιχεία καθώς και πίνακες με στατιστικά στοιχεία σχετικά με την καταγωγή, το επάγγελμα και το φύλο των ευεργετών – δωρητών.
«Δεν θα ήταν υπερβολή να λεχθεί», τονίζει ο κ. Μπαμπινιώτης, «ότι ο Νέος Ελληνισμός των μετά την επανάσταση χρόνων στηρίχθηκε κατά πολύ στις χορηγίες ευπόρων Ελλήνων του εξωτερικού κυρίως αλλά και του εσωτερικού. Δεν υπάρχει μεγάλο δημόσιο ίδρυμα των πρώτων χρόνων του ελεύθερου ελληνικού κράτους που να μην είναι προϊόν δωρεάς. Το ίδιο ισχύει και για πολλά κοινωφελή κτήρια σε όλον τον 19ο αιώνα. Πανεπιστήμιο, Ακαδημία, Εθνική Βιβλιοθήκη, Πολυτεχνείο, Αρσάκειο, για να μείνουμε σε μερικά λαμπρά παιδευτικά – πνευματικά Ιδρύματα, είναι προϊόντα μεγάλων χορηγών (ευεργετών – δωρητών). Ειδικά όμως το Πανεπιστήμιο, λόγω της εξαιρετικής σημασίας του ως Ιδρύματος Ανώτατης Εκπαίδευσης όπου θα μορφώνονταν οι επιστήμονες του Ελεύθερου Κράτους αλλά και λόγω του συμβολισμού που είχε η δημιουργία ενός τεμένους της Επιστήμης για τον Νεότερο Ελληνισμό, πέρα των ευεργετών και δωρητών υπήρξε καρπός οικονομικής συμβολής (μέσω εράνου) των απανταχού Ελλήνων».
Από την πλευρά του, ο καθηγητής της Ιστορίας του Νεότερου Ελληνισμού και Πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας κ. Κ. Σβολόπουλος επισημαίνει ότι «δεν αποτελεί φαινόμενο άξιο απορίας η επικέντρωση του ενδιαφέροντος και της στοργής σημαντικού αριθμού Ελλήνων, ως ευεργετών ή δωρητών, υπέρ του ναού αυτού της επιστήμης, κιβωτού, επιπλέον, της ιστορικής συνέχειας και θεματοφύλακα των ύπατων αξιών της σύγχρονης ζωής του έθνους. Προς την κατεύθυνση αυτή, εξάλλου συνεργούσαν και πρόσθετοι παράγοντες που μαρτυρούσαν μια ζωηρή κλίση προς την μάθηση ή πήγαζαν από μια μακραίωνη παράδοση προσφοράς χάριν της παιδείας».
O Πρύτανης, καθηγητής κ. Γ. Μπαμπινιώτης, υπογραμμίζει τη σημαντική προσφορά των απλών ανθρώπων προς το Πανεπιστήμιο. Συγκεκριμένα αναφέρει: «Είναι συγκινητικό ότι όχι μόνον ορισμένοι ‘επώνυμοι’ Έλληνες, αλλά πολλοί απλοί ‘ανώνυμοι’ Έλληνες άφησαν ολόκληρη ή μέρος της περιουσίας του ή συνέβαλαν παντοιοτρόπως ώστε να ενισχυθούν οι σκοποί και η όλη λειτουργία του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Η έρευνα τού καθηγητή K. Σβολόπουλου και τής ομάδας του έδειξε ότι μέχρι το 1944, δηλ. 107 χρόνια από την ίδρυση τού Πανεπιστήμιου μας (το 1837), οι ευεργέτες και δωρητές τού Πανεπιστημίου Αθηνών ανήλθαν στους 284. Η έρευνα αυτή, που συνεχίζεται για να καταγραφούν τα βιογραφικά στοιχεία των ευεργετών – δωρητών και οι πληροφορίες περί της χορηγίας τους μέχρι τις μέρες μας, θα δείξει τελικά με τον πιο εύγλωττο τρόπο όχι μόνο τον τεράστιο αριθμό των χορηγιών αλλά και το εθνικό πνεύμα και τα ευγενή κίνητρα της προσφοράς τους».
«Είναι χαρακτηριστικό», συνεχίζει ο κ. Μπαμπινιώτης, «ότι ο μεγαλύτερος αριθμός των χορηγών διέθεσε την οικονομική του συμβολή για να σπουδάσουν με υποτροφίες (χρήματα διατροφής και εγκατάστασης) εντός ή εκτός Ελλάδος φοιτητές τού Πανεπιστημίου μας, συχνά με προσδιορισμό τού τόπου καταγωγής. Αυτό δείχνει ότι από ένα χρονικό διάστημα και πέρα το βάρος στην επιθυμία των χορηγών έπεσε στο καίριο θέμα των σπουδών (προπτυχιακών και μεταπτυχιακών) των φοιτητών και όχι πια στην ενίσχυση της υλικοτεχνικής υποδομής (κτηρίων, οργάνων κ.λπ.) τού Πανεπιστημίου».
«Oι περισσότερες χορηγίες προς το Πανεπιστήμιο έχουν γίνει με τη μορφή κληροδοτημάτων, τα οποία αφ’ ενός δεσμεύουν το Πανεπιστήμιο να χρησιμοποιηθούν σύμφωνα με τους σκοπούς και το πνεύμα τού διαθέτη (χορηγού), αφ’ ετέρου υπόκεινται σε κρατικό έλεγχο τού Υπουργείου Oικονομικών. O έλεγχος αυτός –όσο κι αν ασκείται γραφειοκρατικά και με μεγάλη καθυστέρηση για τις προσπάθειες αξιοποίησης των κληροδοτημάτων– εξασφαλίζει τη διαφάνεια τής διαχείρισης των κληροδοτημάτων».
Όσον αφορά τις χορηγίες που προσφέρονται τα τελευταία χρόνια προς το Πανεπιστήμιο, αυτές δεν εντάσσονται στη μορφή κληροδοτήσεως ακινήτων ή κινητών περιουσιακών στοιχείων προς το Πανεπιστήμιο, «που συχνά λόγω τής παλαιότητας τού κτίσματος –διαμερίσματος, οικίας κ.λπ.– αποφέρουν πολύ μικρό εισόδημα». «Oι χορηγίες σήμερα», όπως αναφέρει ο Πρύτανης κ. Μπαμπινιώτης, «προέρχονται ‘με αντίστροφη φορά’, κατόπιν προσπαθειών των πρυτανικών αρχών ή και των μεμονωμένων πανεπιστημιακών να εξεύρουν ιδιωτικούς πόρους χορηγών είτε για την υλικοτεχνική υποδομή τού Πανεπιστημίου (συντήρηση ή αποκατάσταση κτηρίων, δημιουργία κέντρων, αγορά οργάνων και υλικών κ.λπ.) είτε για ερευνητικές και εκπαιδευτικές διαδικασίες (συνέδρια, εκδόσεις, υποτροφίες έρευνας κ.λπ.).
Oι χορηγίες δηλαδή υπάρχουν και πάλι αλλά με διαφορετική μορφή και με ενεργητική, συχνά ανταγωνιστική, συμμετοχή τού Πανεπιστημίου και των πανεπιστημιακών στην αναζήτηση και διεκδίκηση τέτοιων πρόσθετων (τού τακτικού κρατικού προϋπολογισμού) οικονομικών πόρων».
Nα σημειώσουμε, τέλος, ότι την ευθύνη για την έρευνα και τη σύνταξη του τόμου είχαν το μέλος Δ.E.Π. κ. Eυάνθης Xατζηβασιλείου, η Xαρίκλεια Mπαλή και ο Aνδρέας Aντωνόπουλος, οι οποίοι άντλησαν στοιχεία κυρίως από το Iστορικό Aρχείο του Πανεπιστημίου Aθηνών και, παράλληλα, εξέτειναν την έρευνά τους σε κάθε πηγή ή διαθέσιμο πιθανό βοήθημα.
Iωάννης Δομπόλης
O Ιωάννης Δομπόλης γεννήθηκε στην Πετρούπολη ή Νίζνα της Ρωσίας το 1769 όπου και πέθανε το 1850. Έμπορος και Εθνικός Ευεργέτης και Μέγας Χορηγός του Πανεπιστημίου Αθηνών. Διακαής πόθος του υπήρξε η αναγέννηση της ελληνικής παιδείας, επιθυμία που ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο μετά τη γνωριμία του με τον Ιωάννη Καποδίστρια. Με τη διαθήκη του, εκτός ενός ορισμένου ποσού που διέθεσε σε συγγενείς του πατέρα του στην Ήπειρο καθώς και σε άλλους, κληροδότησε το υπόλοιπο της περιουσίας του στο ελληνικό Δημόσιο για την ανέγερση και συντήρηση στην Αθήνα Πανεπιστημίου με την επωνυμία Καποδιστριακόν. Επειδή ήδη υπήρχε το Εθνικόν Πανεπιστήμιον στην Αθήνα, συγκροτήθηκαν πλέον δυο πανεπιστήμια, το Καποδιστριακόν που θα περιλάμβανε τις θεωρητικές σχολές και το Εθνικόν, στο οποίο εντάχθηκαν οι θετικές σχολές, με κοινή διεύθυνση και κοινή γενική επωνυμία (Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον), αλλά με διαφορετική νομική προσωπικότητα. Σημαντικά ποσά διέθεσε, επίσης, για τη χορήγηση υποτροφιών σε Ηπειρώτες σπουδαστές.
________________________________________
Aριστόδημος και Nικόλαος Γρυπάρης
O Αριστόδημος Γρυπάρης (φωτογραφία) γεννήθηκε στη Σίφνο το 1836 και πέθανε στην Αθήνα το 1911. Νομικός και Μέγας ευεργέτης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, αδελφός του Μεγάλου Ευεργέτη Νικολάου. Ενεγράφη το 1855 στη Φιλοσοφική Σχολή και μετεγγράφηκε το επόμενο έτος στη Νομική Σχολή, της οποιας αναγορεύτηκε διδάκτωρ το 1863. O Αριστόδημος Γρυπάρης δώρισε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το σύνολο της κινητής και ακίνητης περιουσίας του στην Αθήνα και τη Σίφνο.
O Νικόλαος Γρυπάρης γεννήθηκε στη Σίφνο το 1826 όπου και πέθανε το 1911. Ιατρός και Μέγας Ευεργέτης του Πανεπιστημίου Αθηνών, αρχικά ενεγράφη και αυτός στη Φιλοσοφική Σχολή αλλά κατόπιν μεταπήδησε στην Ιατρική Σχολή, της οποίας αναγορεύτηκε διδάκτωρ το 1853. O Νικόλαος Γρυπάρης δώρισε στο Πανεπιστήμιο το ήμισυ εξ αδιαιρέτου δυο οικιών του επί των οδών Σοφοκλέους και Αριστείδου, και δυο, επίσης, καταστημάτων επί της οδού Σοφοκλέους.
Το Πανεπιστήμιο Αθηνών τιμώντας τη γενναία προσφορά των αδελφών Γρυπάρη, εκτός του κοινού μνημοσύνου το οποίο τελεί κάθε χρόνο, τελεί και ιδιαίτερο ετήσιο μνημόσυνο υπέρ αυτών στις 6 Νοεμβρίου. Τα ονόματά τους είναι χαραγμένα με χρυσά γράμματα στις στήλες των ευεργετών του Ιδρύματος.
________________________________________
Aντώνιος Παπαδάκης
O Αντώνιος Παπαδάκης γεννήθηκε στο Ψυχρό Λασιθίου το 1810 και πέθανε στην Αθήνα στις 27 Δεκεμβρίου του 1878. Έζησε με λιτότητα, αποβλέποντας στην πραγμάτωση του οράματός του, που δεν ήταν άλλο από την ενίσχυση της εθνικής εκπαίδευσης. Παράλληλα ενίσχυσε πολλαπλώς και την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κρήτη ιδρύοντας στο Ψυχρό Λασιθίου σχολείο και καταβάλλοντας τόσο τον μισθό του δασκάλου όσο και χρήματα για οποιαδήποτε άλλη ανάγκη που θα μπορούσε να προκύψει. Με την διαθήκη του κατέστησε κληρονόμο του συνόλου της κινητής και ακίνητης περιουσίας του το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η Πανεπιστημιακή Λέσχη, Ιπποκράτους 15, ανεγέρθηκε σε οικόπεδο της κληρονομιάς Παπαδάκη. Προς τιμήν του, η πανεπιστημιακή Σύγκλητος τέλεσε στον μέχρι εκείνη τη στιγμή μέγιστο των Ευεργετών του Ιδρύματος μνημόσυνο ενώ έστησε τη μαρμάρινη προτομή του στον χώρο που οδηγεί στο γραφείο του Πρύτανη και την Παλαιά Aίθουσα Συγκλήτου. Η προσωπογραφία του είναι ανηρτημένη στην αίθουσα των συνεδριάσεων της Συγκλήτου καθώς και το όνομά του χαραγμένο στις στήλες των Μεγάλων Ευεργετών του.
________________________________________
Κωνσταντίνος Κόντος
O Κωνσταντίνος Κόντος γεννήθηκε στην ¶μφισσα το 1834 και πέθανε στην Αθήμα το 1909. Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών στον τομέα των «ελληνικών γραμμάτων», έκτακτος έως το 1875, κατόπιν τακτικός, και ένας από τους σημαντικότερους κριτικούς φιλολόγους του 19ου αιώνα. Κατά την πολύχρονη πανεπιστημιακή του διαδρομή ανέδειξε πολλούς επιφανείς μαθητές, όπως τον Γ. Χατζιδάκι, Σπ. Βάση και Θ. Κακριδή. Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης σαράντα ετών πανεπιστημιακής διδασκαλίας και προσφοράς στην ακαδημαϊκή κοινότητα, το 1909, ο Κωνσταντίνος Κόντος προσέφερε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών μέσω της επιτροπείας που συστάθηκε για τον εορτασμό της το ποσό των δώδεκα χιλιάδων τριακοσίων δραχμών για την ίδρυση του επιλεγόμενου Κοντείου διαγωνίσματος, τον κανονισμό του οποίου συνέταξε ο ίδιος. Σκοπός του διαγωνισμού, που θα τελούνταν κάθε δυο χρόνια, ήταν η βράβευση εργασίας η οποία θα είχε ως αντικείμενο φιλολογικά αποκλειστικώς ζητήματα.
________________________________________
Διονύσιος Aιγινήτης
O Διονύσιος Αιγινήτης γεννήθηκε στην Αίγινα το 1818 και πέθανε στην Αθήνα στις 31/10/1884. Καθηγητής της Ιατρικής Σχολής στους τομείς της Παθολογικής Ανατομίας και της Ειδικής Νοσολογίας και Θεραπευτικής. Τις εγκύκλιες σπουδές του ολοκλήρωσε στο Σχολείο της Αίγινας με διδάσκαλο τον Νεόφυτο Δούκα και στο Γυμνάσιο Αθηνών με καθηγητή τον Γεώργιο Γεννάδιο. Παρακολούθησε μαθήματα ιατρικής στην Ιατροχειρουργική Σχολή, η οποία είχε ιδρυθεί πριν από τη σύσταση του Πανεπιστημίου, με σκοπό να καταρτίζει τους αξιωματικούς που επρόκειτο να υπηρετήσουν στον υγειονομικό κλάδο του στρατού. Στη συνέχεια σπούδασε στα Πανεπιστήμια της Βιέννης και του Βερολίνου, όπου και αναγωρεύτηκε διδάκτορ Ιατρικής το 1848. Πρώτος ο Αιγινήτης έγινε εισηγητής της μεθόδους της επίκρουσης και ακρόασης, την οποία είχε διδαχθεί από τους καθηγητές του Soda και Hebra του Πανεπιστημίου της Βιέννης. Με βάση κληροδότημα του συνολικής αξίας 200.000 δραχμών, ιδρύθηκε το Αιγινήτειο νοσοκομείο, όπου στεγάσθηκε η νευρολογική και ψυχιατρική κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών.
________________________________________
Δημήτριος Γαλανός
O Δημήτριος Γαλανός γεννήθηκε στην Αθήνα το 1760 και πέθανε στην Καλκούτα το 1833. Διδάσκαλος και ένας από τους πρώτους Ευεργέτες του Πανεπιστημίου. Τα πρώτα του γράμματα τα διδάχθηκε στη γενέτειρά του και στο Μεσολόγγι. Τις σπουδές του συμπλήρωσε στην πατμιακή Σχολή κοντά στον Δανιήλ τον Κεραμέα, όπου μελέτησε την ελληνική γλώσσα και φιλολογία. Μετά από σύντομη παραμονή στην Κωνσταντινούπολη, όπου δεν κατόρθωσε να ακολουθήσει το εκκλησιαστικό στάδιο, μετέβη στην Καλκούτα ως διδάσκαλος των παιδιών του εύπορου Έλληνα εμπόρου Κωνσταντίνου Πανταζή. Εκεί εξελίχθηκε σε έναν από τους σπουδαιότερους μελετητές της ινδικής φιλολογίας και θρησκείας, μαθαίνοντας παράλληλα την αγγλική, τη σανσκριτική και την περσική γλώσσα. Με την ιδιόχειρη διαθήκη του, της 29ης Απριλίου 1833 κληροδότησε το ήμισυ της περιουσίας του «εις την πρώτην εν Αθήναις Ακαδημίαν», εκδηλώνοντας με τον τρόπο αυτό το ζήλο του για την προαγωγή της παιδείας στην αρτισύστατη πατρίδα του. Ταυτόχρονα όριζε πως τα χειρόγραφά του των ινδικών μεταφράσεων, θα αποδίδονταν και αυτά στο Ίδρυμα.
________________________________________
Θεόδωρος Aρεταίος
O Θεόδωρος Αρεταίος γεννήθκε στο Ναύπλιο το 1829 και πέθανε στην Αθήνα το 1893. Καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών στους τομείς της Εγχειρητικής, της Επιδεσμολογίας και της Χειρουργικής. Το πραγματικό του όνομα ήταν Κωνσταντινίδης αλλά το μετέτρεψε σε Αρεταίος από το όνομα του ονομαστού αρχαίου Έλληνα ιατρού του 2ου αιώνα μ.Χ. Φοίτησε στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού Πανεπιστημίου χωρίς ωστόσο να τελειώσει τις σπουδές του. Συνέχισε τις σπουδές του στη Γερμανία, και αναγορεύτηκε το 1853 διδάκτωρ ιατρικής του Πανεπιστημίου του Βερολίνου. Διετέλεσε Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών κατά το ακαδημαϊκό έτος 1879-1880, Κοσμήτορας της Ιατρικής Σχολής (1873-1874) και μέλος του Ιατροσυνεδρίου. Με τη διαθήκη του κατέστησε κληρονόμο της περιουσίας του μεταξύ άλλων και το Εθνικό Πανεπιστήμιο με τη σαφή εντολή «ν’ αγορασθή κατά την πόλιν των Αθηνών χώρος κατάλληλος προς ανέγερσιν νοσοκομείου». Με βάση το κληροδότημά του, ιδρύθηκε το 1896 το νοσοκομείο Αρεταίειο. Η βιβλιοθήκη του και τα επιστημονικά του όργανα κληροδοτήθηκαν, επίσης, στο Πανεπιστήμιο.