Απόσπασμα από το Αφήγημα « Η δεκαετία του ‘60»
Δε θα περιγράψουμε αναλυτικά τα γεγονότα. Θα παραθέσουμε μερικές αποσπασματικές αναμνήσεις αυτής της εποχής, όπως ο ίδιος τις κατέγραψε σε άλλες ευκαιρίες
Μια σκληρή ανάμνηση
Ήταν οι μέρες που ζούσαμε τη δολοφονία από παρακρατικούς στη Θεσσαλονίκη του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη. Την εποχή εκείνη ήμουν φοιτητής. Τα ρούχα που διέθετα ήταν ασφυκτικά περιορισμένα κι έτυχε εκείνη την ημέρα να μην έχω καθαρό πουκάμισο. Έτσι δανείστηκα από τον συγκάτοικό μου μια μπλούζα. Αυτές που τότε έλεγαν μπλούζες κολλεγίου. Για πρώτη φορά φορούσα κάτι τέτοιο. Ήθελα να είμαι κάπως ντυμένος γιατί το απόγευμα προς το βράδυ η νεολαία της Αριστεράς οργάνωνε στον Πειραιά μια συγκέντρωση τιμής και σεβασμού για τον αδικοχαμένο βουλευτή.
Η ελληνική κοινωνία ήταν από μέρες σε διέγερση, μετά την απροκάλυπτη δολοφονική επίθεση σ’ έναν εκπρόσωπο του κοινοβουλίου. Ανήσυχη αλλά κι αποφασισμένη, κάτω από τον ορυμαγδό των αποκαλύψεων για τον εσμό των παρακρατικών οργανώσεων. Για μια ακόμα φορά αποκαλύφθηκε ανάγλυφα πως δρούσαν ανενόχλητες ανά την επικράτεια και εργάζονταν, σε αγαστή συνεργασία με ορισμένα κέντρα της κρατικής εξουσίας με σκοπό τη διατήρηση τους, με κάθε θυσία, στην εξουσία. Όμως το λαϊκό κίνημα το τελευταίο διάστημα φούντωνε και ο άνεμος της επερχόμενης αλλαγής θώπευε τις κρυφές ελπίδες μας. Νέες δραστήριες δυνάμεις έμπαιναν στο στίβο των αγώνων, σπάζοντας την ατμόσφαιρα τρομοκρατίας που η δεξιά είχε επιβάλει τα προηγούμενα χρόνια στην πολιτική ζωή.
Εμείς, νέοι με ζεστό αίμα, σίγουροι για το δίκιο των αιτημάτων μας, εκείνη την εποχή δεν περπατούσαμε. Με τη νεανική ζωντάνια, συνδυασμένη και με την δικαιολογημένη αφέλεια που σέρναμε, πετούσαμε, πνιγμένοι από την αγανάκτηση, απαιτούντες την παραδειγματική τιμωρία των ενόχων, υπεραισιόδοξοι ότι η νίκη πλέον μας προσεγγίζει καλπάζοντας. Συγχρόνως ήμασταν αποφασισμένοι για κάθε προσφορά και προσωπική θυσία.
Ο σταθμός του Ηλεκτρικού, αρχικός τόπος της συγκέντρωσης φυλαγόταν από ισχυρές δυνάμεις της αστυνομίας και ήταν δύσκολο να τον προσεγγίσουμε. Δε θυμάμαι ακριβώς πως, έπεσε γραμμή - από στόμα σε στόμα - να συγκεντρωθούμε στο Πασαλιμάνι. Τι τραγικό! Είχα πάει παρέα με δυο αγαπημένους φίλους, που έφυγαν τόσο νωρίς από κοντά μας. Τον Γιάννη Μπανιά και τον Τάκη Παππά. Κι οι τρεις, εκείνη την εποχή, μέλη του οργάνου της σπουδάζουσας στη νεολαία της ΕΔΑ είχαμε και καθοδηγητικές ευθύνες. Όταν θεωρήθηκε ότι μαζεύτηκαν αρκετοί, άρχισαν τα αντικυβερνητικά συνθήματα, αλλά αμέσως καταλάβαμε ότι πέσαμε σε παγίδα. Από τους παράδρομους βγήκαν πάνοπλες οι διμοιρίες των αστυφυλάκων αποφασισμένοι να μας λιώσουν. Και το πέτυχαν. Το ξύλο που έπεσε ήταν πρωτοφανές για εκείνη την περίοδο. Μέσα σε λίγο χρόνο άνοιξαν κεφάλια και το αίμα έτρεχε άφθονο.
Ενώ ετοιμαζόμασταν για στρατηγική αποχώρηση, δίπλα μου ήρθε ένα νέο παιδί με το πρόσωπο γεμάτο αίματα απ’ το ανοιγμένο κεφάλι του. Τον αγκάλιασα και κίνησα να το πάω παράμερα για λόγους προστασίας. Μάταια. Αμέσως έπεσα κι εγώ θύμα ξυλοδαρμού, με τελική κατάληξη τη σύλληψη μου. Δυο όργανα με έσυραν κυριολεκτικά κρατώντας με σφιχτά από τα χέρια προς την πλατεία Κοραή. Όταν μετά κόπων και βασάνων φτάσαμε εκεί βρέθηκα μπροστά σε μια νέα δυσάρεστη έκπληξη. Κατά μήκος του δρόμου, μέχρι το αστυνομικό τμήμα ήταν παρατεταμένοι πάνοπλοι αστυνομικοί σε δυο σειρές, δημιουργώντας ένα στενό διάδρομο. Όχι ως τιμητική φρουρά, αλλά έχοντας ίσως και την εντολή να χτυπάνε κατά βούληση τους άτυχους που περνούσαν αναγκαστικά απ' ανάμεσά τους. Τότε το αστυνομικό τμήμα βρισκόταν επί της οδού Βασιλέως Κωνσταντίνου (σήμερα Ηρώων Πολυτεχνείου) δίπλα στον ιερό ναό του Αγίου Κωνσταντίνου.
Τέτοιο ξύλο δεν είχα μέχρι τότε δοκιμάσει. Αυτό θα γινόταν μετά από λίγα χρόνια και με άλλη μέθοδο στην ταράτσα της Μπουμπουλίνας. Όλοι οι συλληφθέντες οδηγηθήκαμε σε όροφο και στα σκαλιά ανεβαίνοντας συνεχίστηκε χωρίς διακοπή το μαρτύριο του άγριου ξυλοδαρμού από αστυφύλακες που ήταν παρατεταμένοι κατά μήκος της σκάλας.
Εκεί συνάντησα φίλους και γνωστούς σε άθλια, σαν και μένα, κατάσταση. Κάποιους θυμάμαι και θα τους αναφέρω, αλλά για κάθε ενδιαφερόμενο υπάρχουν οι εφημερίδες της εποχής. Ο Μιχάλης Οικονόμου, που κρατούσε το αυτί του, με εσωτερική αιμορραγία, η γυναίκα του Πόπη Στρατή, αδελφή του φίλου Γιάννη. Ο Γιώργος Ντάσης, αδελφός του Στράτου, και πολλοί άλλοι που ας με συγχωρήσουν που δεν θυμάμαι στη σημερινή μου αναφορά.
Μας άφησαν ελεύθερους, χωρίς να μας απαγγείλουν κατηγορίες - ποιες άλλωστε - γύρω στις τρεις το πρωί, στραπατσαρισμένους και με έκδηλα τα σημάδια της κακοποίησης. Ενδεικτικά αναφέρω ότι η καθαρή και δανεισμένη μπλούζα του συμπατριώτη μου ήταν γεμάτη με αίματα δικά μου, αλλά και του παιδιού που αποπειράθηκα να προστατεύσω. Συγκοινωνίες δεν υπήρχαν, για ταξί με τα δεδομένα της εποχής ούτε συζήτηση.
Με μεγάλη δυσκολία και σε ώρες περπατώντας κατορθώσαμε, εγώ κι ο Γιώργος, να φτάσουμε με τα πόδια στο σπίτι του που ήταν κοντά στο σταθμό του ηλεκτρικού της Καλλιθέας. Λίγο πριν την ανατολή του ήλιου.
Σκεπτόμενος μετά τόσα χρόνια τα γεγονότα, μου μένει, ως ζωντανή ανάμνηση, η λύσσα των αστυνομικών οργάνων και η ένταση του ξυλοδαρμού. Ίσως ήταν ένα είδος προειδοποίησης. Το μήνυμα τρομοκράτησης που ήθελε να δώσει η αστυνομία είχε δοθεί, αλλά εμείς εκείνη την εποχή δεν χαμπαρίζαμε τίποτα και δεν ορρωδούσαμε προ ουδενός.
Η δολοφονία του Κένεντι
Ήμασταν κλεισμένοι στο γραφείο 6 στον 4ο όροφο της Πολυκατοικίας Αριστείδου 6 και συνεδριάζαμε για τα δικά μας θέματα. Η επιτροπή της σπουδάζουσας, δηλαδή το «καθοδηγητικό όργανο» των φοιτητών. Ο Βαγγέλης Φυτράκης, σήμερα γνωστός ειδικός παθολόγος, ο αλησμόνητος πολιτικός μηχανικός Γιάννης Μπανιάς, ο αξέχαστος δικηγόρος Τάκης Παππάς, ο πανεπιστημιακός παιδίατρος Χρήστος Σταυρινάδης, πρώην δήμαρχος της Ικαρίας, δυο τρεις ακόμα που δυστυχώς τα ονόματά τους δεν τα θυμάμαι κι εγώ καθηγητής φυσικής, φροντιστής, και σήμερα συνταξιούχος. Ξαφνικά ο πόρτα του γραφείου άνοιξε με δύναμη και είδαμε το Μανώλη Γλέζο, λίγο ανήσυχο, να μας ενημερώνει:
- Έγινε απόπειρα δολοφονίας του Κένεντι. Να το έχετε υπόψη σας!
Για τους νεότερους να πω ότι οι πηγές πληροφόρησης εκείνη την εποχή ήταν για μας μόνο οι εφημερίδες και το κρατικό ραδιόφωνο. Η συνεδρίαση εκ των πραγμάτων διακόπηκε. Οι περισσότεροι προχωρήσαμε από την Αριστείδου-Σταδίου- Κοραή και κάτσαμε στη γωνία Κοραή και Πανεπιστημίου, απέναντι από το πανεπιστήμιο, αναζητούντες νέες ειδήσεις και συνέπειες. Σε λίγο πληροφορηθήκαμε το θάνατό του….
Η «γραμμή»
Είναι φαντάζομαι σε πολλούς γνωστό ότι η σταυροδοσία στις πάσης φύσεως εκλογές που μετέχει η αριστερά είναι για αυτήν προκαθορισμένη και κατευθυνόμενη. Ασφαλώς με τα κριτήρια και τα γράδα της εκάστοτε ηγεσίας. Με αυτόν τον τρόπο θέλει να προωθήσει τους ανθρώπους της εμπιστοσύνης της και ίσως των απαιτούμενων προσόντων που πρέπει να κατέχουν οι εκλεγόμενοι σε κάποια θέση.
Λαμβάνονται λοιπόν εγκαίρως όλα τα απαραίτητα οργανωτικά μέτρα, μοιράζονται καθήκοντα, διατίθεται το αναγκαίο ανθρώπινο δυναμικό και τέλος τα απαιτούμενα υλικά μέσα για την υλοποίηση του «εγχειρήματος». Θεωρείται καίρια η ανάγκη επιτυχίας αυτού του σκοπού, γιατί στην ενδεχόμενη περίπτωση αποτυχίας ανοίγει ένα μεγάλο θέμα για τα στελέχη που ασχολήθηκαν με αυτό το καθήκον, που αρχίζει από τον καταλογισμό ευθυνών για προσωπική ανικανότητα και μπορεί να φτάσει μέχρι την ύπαρξη υποχθόνιου σχεδίου για σαμποτάζ ή σε προβοκάτσια των - κάθε φορά επικαλούμενων - σκοτεινών κύκλων της ανωμαλίας.
Στα χρόνια της συμμετοχής μου στη ζωή της οργανωμένης αριστεράς, προσωπικά ήμουν από αυτούς που ακολουθούσαν την κυρίαρχη επίσημη γραμμή. Τόσο πολύ, μέχρι παρεξηγήσεως. Αλλά αυτός ήμουν. Πίστευα στην λογική του απλού οπαδού της παράταξης ότι η ηγεσία ξέρει καλύτερα από εμένα γι’ αυτό δε χρειάζονται κόντρες και αμφισβητήσεις. Σήμερα αυτό ακούγεται αφελές και ίσως υστερόβουλο, αλλά έτσι ένιωθα τότε και αυτό καταθέτω. Αφελές ήταν, σίγουρα όμως όχι υστερόβουλο.
Υπήρξαν εκείνα τα χρόνια ιδεολογικές «μάχες», ιδιαίτερα την περίοδο του Ρώσο-Κινέζικου σχίσματος που διαίρεσαν την φοιτητική οργάνωση της νεολαίας σε δυο κομμάτια. Υπήρχαν μέλη της οργάνωσης που έδωσαν σκληρή μάχη πάνω σ’ αυτό το θέμα, που είχαν μελετήσει τα κείμενα και είχαν, με όλο το φανατισμό του νέου ανθρώπου, ταχθεί στην πλευρά των κινέζικων θέσεων. Εγώ παρέμεινα πιστός στη επίσημη γραμμή λες κι ήμουν συρμός του τραμ. Κρίνοντας εκ των υστέρων τα πράγματα, η στάση μου ενώ ξεκινούσε από την ανεπιφύλακτη υποστήριξη της επίσημης θέσης διαπνεόταν τελικά και από έναν πραγματισμό. Είχαμε πολύ πιο άμεσα και πιεστικά εγχώρια προβλήματα να λύσουμε από τις νεφελώδεις ιδεολογικές διαφορές καθεστώτων που βρίσκονταν σε άλλα στάδια ανάπτυξης από εμάς και που τελικά σ’ αυτές τις περιπτώσεις είναι οι επιφανειακές αφορμές των διενέξεων. Η οργάνωση είχε έναν όγκο υποχρεώσεων και εργασιών που έπρεπε από κάποιους να διεκπεραιωθούν. Ορισμένοι έβρισκαν τις πολιτικές τους διαφωνίες σα δικαιολογία να αποφύγουν τις στοιχειώδεις υποχρεώσεις τους Τέτοια φαινόμενα βλέπαμε εμείς, αλλά εύκολα τα γενικεύαμε επί δικαίων και αδίκων. Είναι συνήθεις όμως τέτοιες συμπεριφορές στη φάση της διαπάλης των ιδεών. Αλλά και σ’ άλλους χώρους που αργότερα βρέθηκα είδα ότι το κάρο των υποχρεώσεων το σέρνουν πάντα μερικοί, που για άλλους θεωρούνται κορόιδα, αλλά στην πραγματικότητα είναι οι χρήσιμοι και αναντικατάστατοι κρίκοι για την προώθηση των πάσης φύσεως υποχρεώσεων. Πάντα υπάρχουν οι «έξυπνοι», οι ταγμένοι να καθοδηγούν, να ασκούν κριτική, να χρεώνουν λάθη και κάθε ολιγωρία σε τρίτους χωρίς όμως να διανοηθούν ότι κάποια στιγμή πρέπει κι αυτοί να σηκώσουν τα μανίκια και να βοηθήσουν την κατάσταση. Έτσι είναι η ζωή! Είναι μάταιο να αναμένεις κάτι διαφορετικό
Θέλω να περιγράψω εδώ μια περίπτωση περάσματος της γραμμής, που έζησα από κοντά και μάλιστα έπαιξα πρωταγωνιστικό ρόλο. Ήταν οι εκλογές του 1964, όπου προβλεπόταν ο θρίαμβος της Ένωσης Κέντρου. Η ΕΔΑ προσπαθούσε να περιορίσει το ρεύμα διαρροής των ψήφων της προς το Κέντρο, κάτι λογικό και αναμενόμενο, ιδιαίτερα όταν, παρά τις εσωτερικές ισχυρές διαφωνίες, είχε τολμηρά για την εποχή αποφασίσει να αποσυρθεί από τις «άγονες περιοχές» της επικράτειας. Ό Βόλος ήταν μια περιοχή που υπήρχε σχετική βεβαιότητα ότι θα εκλέξει η ΕΔΑ δικό της βουλευτή. Ήδη στις εκλογές του 1963 στην περιοχή μας είχε εκλεγεί η Μαρία Καραγεώργη και αναμέναμε ότι αυτό να επαναληφθεί στις νέες εκλογές. Αυτή ήταν η γραμμή:
Σταυρό στη Μαρία.
Μου ανατέθηκε το καθήκον να αναλάβω όλα τα πρακτικά καθήκοντα για την υλοποίηση αυτού του στόχου. Νοικιάσαμε ειδικό χώρο στο κέντρο της πόλης, μάζεψα τα μέλη της νεολαίας που είχαν διαθέσιμο χρόνο και αντίστοιχη όρεξη, αγοράσαμε 10.000 φακέλους και αναμέναμε τα ψηφοδέλτια που πάντα έρχονταν καθυστερημένα. Χωρίσαμε την πόλη σε τομείς και ορίστηκε υπεύθυνος σε κάθε τομέα.
Επιτέλους μια κάποια στιγμή έφτασαν τα ψηφοδέλτια και άρχισε η σταύρωση τους. Σταυρό στη Μαρία! Δυο ψηφοδέλτια σε κάθε φάκελο και μοίρασμα πόρτα- πόρτα. Στο κέντρο, στις βασικές συνοικίες, σ’ όλους τους γνωστούς ανθρώπους μας στα χωριά, στην επαρχία του Αλμυρού, το Πήλιο και τις Σποράδες. Εντατική, πολυήμερη και συνεχής εργασία. Κάποια στιγμή θεώρησα ότι ο σκοπός είχε επιτευχθεί. Η γραμμή βεβαίως περνάει και με άλλους τρόπους κεντρικού σχεδιασμού, όπως ποιοι θα είναι οι κεντρικοί ομιλητές, ποιοι θα απαρτίζουν τα κλιμάκια των περιοδειών στα χωριά κ.τ.λ. Σ’ εμένα είχε ανατεθεί ο πρακτικός τομέας κι έδωσα όλες μου τις δυνάμεις και το χρόνο για την επίτευξη αυτού του σκοπού. Είχα κάνει το καθήκον μου. Με αναπαυμένη τη συνείδηση και ξέχειλη αφέλεια πήγα την Παρασκευή το βράδυ σπίτι να κοιμηθώ. Εκεί με περίμενε ένα από τα μεγαλύτερα αδέλφια μου με ένα φάκελο στο χέρι. Ήξερε ότι είμαι χωμένος μέχρι το λαιμό στο κόμμα. Αυτοί δεν είχαν χρόνο, αλλά ίσως και την όρεξη για στενότερη σχέση. Με ρωτάει ο Νίκος:
- Μου έφεραν ένα φάκελο στο σπίτι με σταυρό στον Τσόχα. Αυτή είναι η γραμμή;
Έπεσα από τα σύννεφα! Το αφελές μυαλό μου δε χωρούσε τις προσωπικές φιλοδοξίες κάποιων ανθρώπων που θεωρούσαν τον εαυτό τους αδικημένο και λειτουργούσαν οργανωμένα και κόντρα στην επίσημη γραμμή. Αργότερα κατάλαβα ότι τα ανθρώπινα ελαττώματα είναι σύμφυτα στον άνθρωπο ανεξαρτήτως ιδεολογίας, παράταξης τόπου και χρόνου. Εκείνην την εποχή πίστευα αφελώς ότι στην αριστερά δεν υπάρχουν προσωπικές φιλοδοξίες, ότι πάνω απ’ όλα είναι η επίτευξη του άγιου κοινού σκοπού.
Αμέσως ξύπνησε μέσα μου ο εισαγγελέας:
- Ποιος σου έφερε το φάκελο; Πες μου αμέσως!
Ο Νίκος, σοφά ποιούμενος, δε μου είπε κουβέντα. Ευτυχώς, γιατί με το φανατισμό του νέου, του πιστού και του ανθρώπου που δούλεψε με πάθος για το αυτονόητο «πέρασμα της γραμμής» θα ζητούσα, ως άλλη Σαλώμη, την «κεφαλή του επί πίνακι». Όμως δε μπορούσα να μείνω με σταυρωμένα τα χέρια. Παρά την κούραση όλων των ημερών γύρισα κάτω στην πόλη ενημέρωσα τους υπεύθυνους και άρχισα νέο μοίρασμα μέχρι την Κυριακή το πρωί.
Η γραμμή τελικά πέρασε. Βουλευτής στο Βόλο εξελέγη η Μαρία. Ένιωσα την προσωπική δικαίωση, αλλά αυτό το συμβάν ήταν ένα από τα πρώτα επεισόδια που μου ξέφτισαν την αυθαίρετη εικόνα ότι στις γραμμές μας δε χωρούν τα ελαττώματα των άλλων παρατάξεων. Λίγο πολύ οι άνθρωποι είναι παντού ίδιοι. Με τα προτερήματα και τα ελαττώματά τους. Μέσα στο χώρο, μέσα στο χρόνο. Είχα πολλά χιλιόμετρα ακόμα να διανύσω για να καταναλώσω όλες τις αφέλειές μου. Αυτό θα γινόταν με το πλήρωμα του χρόνου και από τις αμείλικτες εξελίξεις που αυτό φέρνει.
Δε θα περιγράψουμε αναλυτικά τα γεγονότα. Θα παραθέσουμε μερικές αποσπασματικές αναμνήσεις αυτής της εποχής, όπως ο ίδιος τις κατέγραψε σε άλλες ευκαιρίες
Μια σκληρή ανάμνηση
Ήταν οι μέρες που ζούσαμε τη δολοφονία από παρακρατικούς στη Θεσσαλονίκη του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη. Την εποχή εκείνη ήμουν φοιτητής. Τα ρούχα που διέθετα ήταν ασφυκτικά περιορισμένα κι έτυχε εκείνη την ημέρα να μην έχω καθαρό πουκάμισο. Έτσι δανείστηκα από τον συγκάτοικό μου μια μπλούζα. Αυτές που τότε έλεγαν μπλούζες κολλεγίου. Για πρώτη φορά φορούσα κάτι τέτοιο. Ήθελα να είμαι κάπως ντυμένος γιατί το απόγευμα προς το βράδυ η νεολαία της Αριστεράς οργάνωνε στον Πειραιά μια συγκέντρωση τιμής και σεβασμού για τον αδικοχαμένο βουλευτή.
Η ελληνική κοινωνία ήταν από μέρες σε διέγερση, μετά την απροκάλυπτη δολοφονική επίθεση σ’ έναν εκπρόσωπο του κοινοβουλίου. Ανήσυχη αλλά κι αποφασισμένη, κάτω από τον ορυμαγδό των αποκαλύψεων για τον εσμό των παρακρατικών οργανώσεων. Για μια ακόμα φορά αποκαλύφθηκε ανάγλυφα πως δρούσαν ανενόχλητες ανά την επικράτεια και εργάζονταν, σε αγαστή συνεργασία με ορισμένα κέντρα της κρατικής εξουσίας με σκοπό τη διατήρηση τους, με κάθε θυσία, στην εξουσία. Όμως το λαϊκό κίνημα το τελευταίο διάστημα φούντωνε και ο άνεμος της επερχόμενης αλλαγής θώπευε τις κρυφές ελπίδες μας. Νέες δραστήριες δυνάμεις έμπαιναν στο στίβο των αγώνων, σπάζοντας την ατμόσφαιρα τρομοκρατίας που η δεξιά είχε επιβάλει τα προηγούμενα χρόνια στην πολιτική ζωή.
Εμείς, νέοι με ζεστό αίμα, σίγουροι για το δίκιο των αιτημάτων μας, εκείνη την εποχή δεν περπατούσαμε. Με τη νεανική ζωντάνια, συνδυασμένη και με την δικαιολογημένη αφέλεια που σέρναμε, πετούσαμε, πνιγμένοι από την αγανάκτηση, απαιτούντες την παραδειγματική τιμωρία των ενόχων, υπεραισιόδοξοι ότι η νίκη πλέον μας προσεγγίζει καλπάζοντας. Συγχρόνως ήμασταν αποφασισμένοι για κάθε προσφορά και προσωπική θυσία.
Ο σταθμός του Ηλεκτρικού, αρχικός τόπος της συγκέντρωσης φυλαγόταν από ισχυρές δυνάμεις της αστυνομίας και ήταν δύσκολο να τον προσεγγίσουμε. Δε θυμάμαι ακριβώς πως, έπεσε γραμμή - από στόμα σε στόμα - να συγκεντρωθούμε στο Πασαλιμάνι. Τι τραγικό! Είχα πάει παρέα με δυο αγαπημένους φίλους, που έφυγαν τόσο νωρίς από κοντά μας. Τον Γιάννη Μπανιά και τον Τάκη Παππά. Κι οι τρεις, εκείνη την εποχή, μέλη του οργάνου της σπουδάζουσας στη νεολαία της ΕΔΑ είχαμε και καθοδηγητικές ευθύνες. Όταν θεωρήθηκε ότι μαζεύτηκαν αρκετοί, άρχισαν τα αντικυβερνητικά συνθήματα, αλλά αμέσως καταλάβαμε ότι πέσαμε σε παγίδα. Από τους παράδρομους βγήκαν πάνοπλες οι διμοιρίες των αστυφυλάκων αποφασισμένοι να μας λιώσουν. Και το πέτυχαν. Το ξύλο που έπεσε ήταν πρωτοφανές για εκείνη την περίοδο. Μέσα σε λίγο χρόνο άνοιξαν κεφάλια και το αίμα έτρεχε άφθονο.
Ενώ ετοιμαζόμασταν για στρατηγική αποχώρηση, δίπλα μου ήρθε ένα νέο παιδί με το πρόσωπο γεμάτο αίματα απ’ το ανοιγμένο κεφάλι του. Τον αγκάλιασα και κίνησα να το πάω παράμερα για λόγους προστασίας. Μάταια. Αμέσως έπεσα κι εγώ θύμα ξυλοδαρμού, με τελική κατάληξη τη σύλληψη μου. Δυο όργανα με έσυραν κυριολεκτικά κρατώντας με σφιχτά από τα χέρια προς την πλατεία Κοραή. Όταν μετά κόπων και βασάνων φτάσαμε εκεί βρέθηκα μπροστά σε μια νέα δυσάρεστη έκπληξη. Κατά μήκος του δρόμου, μέχρι το αστυνομικό τμήμα ήταν παρατεταμένοι πάνοπλοι αστυνομικοί σε δυο σειρές, δημιουργώντας ένα στενό διάδρομο. Όχι ως τιμητική φρουρά, αλλά έχοντας ίσως και την εντολή να χτυπάνε κατά βούληση τους άτυχους που περνούσαν αναγκαστικά απ' ανάμεσά τους. Τότε το αστυνομικό τμήμα βρισκόταν επί της οδού Βασιλέως Κωνσταντίνου (σήμερα Ηρώων Πολυτεχνείου) δίπλα στον ιερό ναό του Αγίου Κωνσταντίνου.
Τέτοιο ξύλο δεν είχα μέχρι τότε δοκιμάσει. Αυτό θα γινόταν μετά από λίγα χρόνια και με άλλη μέθοδο στην ταράτσα της Μπουμπουλίνας. Όλοι οι συλληφθέντες οδηγηθήκαμε σε όροφο και στα σκαλιά ανεβαίνοντας συνεχίστηκε χωρίς διακοπή το μαρτύριο του άγριου ξυλοδαρμού από αστυφύλακες που ήταν παρατεταμένοι κατά μήκος της σκάλας.
Εκεί συνάντησα φίλους και γνωστούς σε άθλια, σαν και μένα, κατάσταση. Κάποιους θυμάμαι και θα τους αναφέρω, αλλά για κάθε ενδιαφερόμενο υπάρχουν οι εφημερίδες της εποχής. Ο Μιχάλης Οικονόμου, που κρατούσε το αυτί του, με εσωτερική αιμορραγία, η γυναίκα του Πόπη Στρατή, αδελφή του φίλου Γιάννη. Ο Γιώργος Ντάσης, αδελφός του Στράτου, και πολλοί άλλοι που ας με συγχωρήσουν που δεν θυμάμαι στη σημερινή μου αναφορά.
Μας άφησαν ελεύθερους, χωρίς να μας απαγγείλουν κατηγορίες - ποιες άλλωστε - γύρω στις τρεις το πρωί, στραπατσαρισμένους και με έκδηλα τα σημάδια της κακοποίησης. Ενδεικτικά αναφέρω ότι η καθαρή και δανεισμένη μπλούζα του συμπατριώτη μου ήταν γεμάτη με αίματα δικά μου, αλλά και του παιδιού που αποπειράθηκα να προστατεύσω. Συγκοινωνίες δεν υπήρχαν, για ταξί με τα δεδομένα της εποχής ούτε συζήτηση.
Με μεγάλη δυσκολία και σε ώρες περπατώντας κατορθώσαμε, εγώ κι ο Γιώργος, να φτάσουμε με τα πόδια στο σπίτι του που ήταν κοντά στο σταθμό του ηλεκτρικού της Καλλιθέας. Λίγο πριν την ανατολή του ήλιου.
Σκεπτόμενος μετά τόσα χρόνια τα γεγονότα, μου μένει, ως ζωντανή ανάμνηση, η λύσσα των αστυνομικών οργάνων και η ένταση του ξυλοδαρμού. Ίσως ήταν ένα είδος προειδοποίησης. Το μήνυμα τρομοκράτησης που ήθελε να δώσει η αστυνομία είχε δοθεί, αλλά εμείς εκείνη την εποχή δεν χαμπαρίζαμε τίποτα και δεν ορρωδούσαμε προ ουδενός.
Η δολοφονία του Κένεντι
Ήμασταν κλεισμένοι στο γραφείο 6 στον 4ο όροφο της Πολυκατοικίας Αριστείδου 6 και συνεδριάζαμε για τα δικά μας θέματα. Η επιτροπή της σπουδάζουσας, δηλαδή το «καθοδηγητικό όργανο» των φοιτητών. Ο Βαγγέλης Φυτράκης, σήμερα γνωστός ειδικός παθολόγος, ο αλησμόνητος πολιτικός μηχανικός Γιάννης Μπανιάς, ο αξέχαστος δικηγόρος Τάκης Παππάς, ο πανεπιστημιακός παιδίατρος Χρήστος Σταυρινάδης, πρώην δήμαρχος της Ικαρίας, δυο τρεις ακόμα που δυστυχώς τα ονόματά τους δεν τα θυμάμαι κι εγώ καθηγητής φυσικής, φροντιστής, και σήμερα συνταξιούχος. Ξαφνικά ο πόρτα του γραφείου άνοιξε με δύναμη και είδαμε το Μανώλη Γλέζο, λίγο ανήσυχο, να μας ενημερώνει:
- Έγινε απόπειρα δολοφονίας του Κένεντι. Να το έχετε υπόψη σας!
Για τους νεότερους να πω ότι οι πηγές πληροφόρησης εκείνη την εποχή ήταν για μας μόνο οι εφημερίδες και το κρατικό ραδιόφωνο. Η συνεδρίαση εκ των πραγμάτων διακόπηκε. Οι περισσότεροι προχωρήσαμε από την Αριστείδου-Σταδίου- Κοραή και κάτσαμε στη γωνία Κοραή και Πανεπιστημίου, απέναντι από το πανεπιστήμιο, αναζητούντες νέες ειδήσεις και συνέπειες. Σε λίγο πληροφορηθήκαμε το θάνατό του….
Η «γραμμή»
Είναι φαντάζομαι σε πολλούς γνωστό ότι η σταυροδοσία στις πάσης φύσεως εκλογές που μετέχει η αριστερά είναι για αυτήν προκαθορισμένη και κατευθυνόμενη. Ασφαλώς με τα κριτήρια και τα γράδα της εκάστοτε ηγεσίας. Με αυτόν τον τρόπο θέλει να προωθήσει τους ανθρώπους της εμπιστοσύνης της και ίσως των απαιτούμενων προσόντων που πρέπει να κατέχουν οι εκλεγόμενοι σε κάποια θέση.
Λαμβάνονται λοιπόν εγκαίρως όλα τα απαραίτητα οργανωτικά μέτρα, μοιράζονται καθήκοντα, διατίθεται το αναγκαίο ανθρώπινο δυναμικό και τέλος τα απαιτούμενα υλικά μέσα για την υλοποίηση του «εγχειρήματος». Θεωρείται καίρια η ανάγκη επιτυχίας αυτού του σκοπού, γιατί στην ενδεχόμενη περίπτωση αποτυχίας ανοίγει ένα μεγάλο θέμα για τα στελέχη που ασχολήθηκαν με αυτό το καθήκον, που αρχίζει από τον καταλογισμό ευθυνών για προσωπική ανικανότητα και μπορεί να φτάσει μέχρι την ύπαρξη υποχθόνιου σχεδίου για σαμποτάζ ή σε προβοκάτσια των - κάθε φορά επικαλούμενων - σκοτεινών κύκλων της ανωμαλίας.
Στα χρόνια της συμμετοχής μου στη ζωή της οργανωμένης αριστεράς, προσωπικά ήμουν από αυτούς που ακολουθούσαν την κυρίαρχη επίσημη γραμμή. Τόσο πολύ, μέχρι παρεξηγήσεως. Αλλά αυτός ήμουν. Πίστευα στην λογική του απλού οπαδού της παράταξης ότι η ηγεσία ξέρει καλύτερα από εμένα γι’ αυτό δε χρειάζονται κόντρες και αμφισβητήσεις. Σήμερα αυτό ακούγεται αφελές και ίσως υστερόβουλο, αλλά έτσι ένιωθα τότε και αυτό καταθέτω. Αφελές ήταν, σίγουρα όμως όχι υστερόβουλο.
Υπήρξαν εκείνα τα χρόνια ιδεολογικές «μάχες», ιδιαίτερα την περίοδο του Ρώσο-Κινέζικου σχίσματος που διαίρεσαν την φοιτητική οργάνωση της νεολαίας σε δυο κομμάτια. Υπήρχαν μέλη της οργάνωσης που έδωσαν σκληρή μάχη πάνω σ’ αυτό το θέμα, που είχαν μελετήσει τα κείμενα και είχαν, με όλο το φανατισμό του νέου ανθρώπου, ταχθεί στην πλευρά των κινέζικων θέσεων. Εγώ παρέμεινα πιστός στη επίσημη γραμμή λες κι ήμουν συρμός του τραμ. Κρίνοντας εκ των υστέρων τα πράγματα, η στάση μου ενώ ξεκινούσε από την ανεπιφύλακτη υποστήριξη της επίσημης θέσης διαπνεόταν τελικά και από έναν πραγματισμό. Είχαμε πολύ πιο άμεσα και πιεστικά εγχώρια προβλήματα να λύσουμε από τις νεφελώδεις ιδεολογικές διαφορές καθεστώτων που βρίσκονταν σε άλλα στάδια ανάπτυξης από εμάς και που τελικά σ’ αυτές τις περιπτώσεις είναι οι επιφανειακές αφορμές των διενέξεων. Η οργάνωση είχε έναν όγκο υποχρεώσεων και εργασιών που έπρεπε από κάποιους να διεκπεραιωθούν. Ορισμένοι έβρισκαν τις πολιτικές τους διαφωνίες σα δικαιολογία να αποφύγουν τις στοιχειώδεις υποχρεώσεις τους Τέτοια φαινόμενα βλέπαμε εμείς, αλλά εύκολα τα γενικεύαμε επί δικαίων και αδίκων. Είναι συνήθεις όμως τέτοιες συμπεριφορές στη φάση της διαπάλης των ιδεών. Αλλά και σ’ άλλους χώρους που αργότερα βρέθηκα είδα ότι το κάρο των υποχρεώσεων το σέρνουν πάντα μερικοί, που για άλλους θεωρούνται κορόιδα, αλλά στην πραγματικότητα είναι οι χρήσιμοι και αναντικατάστατοι κρίκοι για την προώθηση των πάσης φύσεως υποχρεώσεων. Πάντα υπάρχουν οι «έξυπνοι», οι ταγμένοι να καθοδηγούν, να ασκούν κριτική, να χρεώνουν λάθη και κάθε ολιγωρία σε τρίτους χωρίς όμως να διανοηθούν ότι κάποια στιγμή πρέπει κι αυτοί να σηκώσουν τα μανίκια και να βοηθήσουν την κατάσταση. Έτσι είναι η ζωή! Είναι μάταιο να αναμένεις κάτι διαφορετικό
Θέλω να περιγράψω εδώ μια περίπτωση περάσματος της γραμμής, που έζησα από κοντά και μάλιστα έπαιξα πρωταγωνιστικό ρόλο. Ήταν οι εκλογές του 1964, όπου προβλεπόταν ο θρίαμβος της Ένωσης Κέντρου. Η ΕΔΑ προσπαθούσε να περιορίσει το ρεύμα διαρροής των ψήφων της προς το Κέντρο, κάτι λογικό και αναμενόμενο, ιδιαίτερα όταν, παρά τις εσωτερικές ισχυρές διαφωνίες, είχε τολμηρά για την εποχή αποφασίσει να αποσυρθεί από τις «άγονες περιοχές» της επικράτειας. Ό Βόλος ήταν μια περιοχή που υπήρχε σχετική βεβαιότητα ότι θα εκλέξει η ΕΔΑ δικό της βουλευτή. Ήδη στις εκλογές του 1963 στην περιοχή μας είχε εκλεγεί η Μαρία Καραγεώργη και αναμέναμε ότι αυτό να επαναληφθεί στις νέες εκλογές. Αυτή ήταν η γραμμή:
Σταυρό στη Μαρία.
Μου ανατέθηκε το καθήκον να αναλάβω όλα τα πρακτικά καθήκοντα για την υλοποίηση αυτού του στόχου. Νοικιάσαμε ειδικό χώρο στο κέντρο της πόλης, μάζεψα τα μέλη της νεολαίας που είχαν διαθέσιμο χρόνο και αντίστοιχη όρεξη, αγοράσαμε 10.000 φακέλους και αναμέναμε τα ψηφοδέλτια που πάντα έρχονταν καθυστερημένα. Χωρίσαμε την πόλη σε τομείς και ορίστηκε υπεύθυνος σε κάθε τομέα.
Επιτέλους μια κάποια στιγμή έφτασαν τα ψηφοδέλτια και άρχισε η σταύρωση τους. Σταυρό στη Μαρία! Δυο ψηφοδέλτια σε κάθε φάκελο και μοίρασμα πόρτα- πόρτα. Στο κέντρο, στις βασικές συνοικίες, σ’ όλους τους γνωστούς ανθρώπους μας στα χωριά, στην επαρχία του Αλμυρού, το Πήλιο και τις Σποράδες. Εντατική, πολυήμερη και συνεχής εργασία. Κάποια στιγμή θεώρησα ότι ο σκοπός είχε επιτευχθεί. Η γραμμή βεβαίως περνάει και με άλλους τρόπους κεντρικού σχεδιασμού, όπως ποιοι θα είναι οι κεντρικοί ομιλητές, ποιοι θα απαρτίζουν τα κλιμάκια των περιοδειών στα χωριά κ.τ.λ. Σ’ εμένα είχε ανατεθεί ο πρακτικός τομέας κι έδωσα όλες μου τις δυνάμεις και το χρόνο για την επίτευξη αυτού του σκοπού. Είχα κάνει το καθήκον μου. Με αναπαυμένη τη συνείδηση και ξέχειλη αφέλεια πήγα την Παρασκευή το βράδυ σπίτι να κοιμηθώ. Εκεί με περίμενε ένα από τα μεγαλύτερα αδέλφια μου με ένα φάκελο στο χέρι. Ήξερε ότι είμαι χωμένος μέχρι το λαιμό στο κόμμα. Αυτοί δεν είχαν χρόνο, αλλά ίσως και την όρεξη για στενότερη σχέση. Με ρωτάει ο Νίκος:
- Μου έφεραν ένα φάκελο στο σπίτι με σταυρό στον Τσόχα. Αυτή είναι η γραμμή;
Έπεσα από τα σύννεφα! Το αφελές μυαλό μου δε χωρούσε τις προσωπικές φιλοδοξίες κάποιων ανθρώπων που θεωρούσαν τον εαυτό τους αδικημένο και λειτουργούσαν οργανωμένα και κόντρα στην επίσημη γραμμή. Αργότερα κατάλαβα ότι τα ανθρώπινα ελαττώματα είναι σύμφυτα στον άνθρωπο ανεξαρτήτως ιδεολογίας, παράταξης τόπου και χρόνου. Εκείνην την εποχή πίστευα αφελώς ότι στην αριστερά δεν υπάρχουν προσωπικές φιλοδοξίες, ότι πάνω απ’ όλα είναι η επίτευξη του άγιου κοινού σκοπού.
Αμέσως ξύπνησε μέσα μου ο εισαγγελέας:
- Ποιος σου έφερε το φάκελο; Πες μου αμέσως!
Ο Νίκος, σοφά ποιούμενος, δε μου είπε κουβέντα. Ευτυχώς, γιατί με το φανατισμό του νέου, του πιστού και του ανθρώπου που δούλεψε με πάθος για το αυτονόητο «πέρασμα της γραμμής» θα ζητούσα, ως άλλη Σαλώμη, την «κεφαλή του επί πίνακι». Όμως δε μπορούσα να μείνω με σταυρωμένα τα χέρια. Παρά την κούραση όλων των ημερών γύρισα κάτω στην πόλη ενημέρωσα τους υπεύθυνους και άρχισα νέο μοίρασμα μέχρι την Κυριακή το πρωί.
Η γραμμή τελικά πέρασε. Βουλευτής στο Βόλο εξελέγη η Μαρία. Ένιωσα την προσωπική δικαίωση, αλλά αυτό το συμβάν ήταν ένα από τα πρώτα επεισόδια που μου ξέφτισαν την αυθαίρετη εικόνα ότι στις γραμμές μας δε χωρούν τα ελαττώματα των άλλων παρατάξεων. Λίγο πολύ οι άνθρωποι είναι παντού ίδιοι. Με τα προτερήματα και τα ελαττώματά τους. Μέσα στο χώρο, μέσα στο χρόνο. Είχα πολλά χιλιόμετρα ακόμα να διανύσω για να καταναλώσω όλες τις αφέλειές μου. Αυτό θα γινόταν με το πλήρωμα του χρόνου και από τις αμείλικτες εξελίξεις που αυτό φέρνει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου